#80 MS. ZÜBEYDE FİTNAT, ONE OF THE DIVAN POETS (1725-1780)
DİVAN ŞAİRLERİNDEN ZÜBEYDE FİTNAT HANIM (1725-1780)
Nurhan Uzunay, Undergraduate Student, İnonu University Department of History
Zübeyde Fitnat Hanım, one of the significant female poets of Ottoman Divan literature, was born in Istanbul in 1725 and passed away in the same city in 1780. Her father, Sheikh-ul-Islam and poet Ebuishakzade Mehmet Esad Efendi, and her mother, Hatice Hanım, raised her in a cultured environment. Despite the limited information about her life, her literary career and works highlight her importance in Ottoman literature.
Zübeyde Fitnat Hanım gained fame during the reign of Sultan Ahmed III (1703-1730). Her tombstone bears the name Şerife Zübeyde. She married Derviş Mehmet Efendi from the Ilmiye class, although it is said that this marriage was not happy. Fitnat Hanım's reputation flourished during the time of Grand Vizier Koca Ragıp Pasha, who included her in his intellectual and poetic gatherings.
Fitnat Hanım’s “Arz-ı Hali Manzum,” a mesnevi, describes how her house was completely destroyed by fire, leaving her without any possessions, and her plea to the reigning Sultan for help. This poem demonstrates her courage and polite request for assistance. Throughout her literary career, Fitnat Hanım used various forms of classical poetry, including qasida, ghazal, qit'a, and rubai. She often engaged in poetic exchanges with other poets, establishing herself in the literary circles of her time.
Bağda güller ruhun seyriyle hayran oldu hep
Kakülün reşkiyle sünbüller perişan oldu hep
Bir nigah-ı naza şayan olduk amma neyleyim
Sinemis amac-gah-ı tir-i müjgan olduk hep
Arız-ı alin senin ey gonca-leb edtim hayal
Hane-i hatır yine reşk-i gülistan oldu hep
Çaşn-i baş oldu ol kan-ı melahat bezme çün
Sagar-ı mey aks-i la’liyle nemek-dan oldu hep
Fitnat ol şirin dehen-nutka gelince naz ile
Feyz-i güftarıyla alem şekeristan oldu hep
Fitnat Hanım’s artistic value is evident in her poems on love and wisdom. She is regarded as one of the most influential female poets in the history of classical literature, mastering the art of verse and placing great importance on language and expression. Her clear and fluent expression always attracted attention. Some of her famous ghazals were set to music and became widely known. Halim Ağa composed a melody in 1789 to her famous ghazal starting with "Güller Kızarır Şerm İle Ol Gonca Gülünce" in the Hicaz makam. Fitnat Hanım also enjoyed writing riddles (lugaz) and enigmas (muamma), with her work "Cemre" being particularly well-received and famous. Over 30 manuscript copies of her works exist in Istanbul libraries.
Zübeyde Fitnat Hanım is considered one of the most successful female poets of the Ottoman era. Her literary legacy not only strengthened the position of women in Divan literature but also established a unique style across various genres of poetry. Fitnat Hanım’s poems reflect the social and cultural fabric of her time, showcasing the presence and influence of women in the literary world. Throughout her career, she skillfully employed the aesthetic and technical intricacies of classical poetry, proving the significance and contributions of female poets in Divan literature. Her intelligence, wit, and artistry make her an unforgettable figure in Turkish literature. Her works remain a vital resource for understanding the richness and depth of classical Turkish literature, serving as an inspiring role model for future generations.
For more, you can visit our blog and subscribe to our free e-mail newsletter to be informed about new articles 👉🏻 tarihland-iniz.substack.com
Nurhan UZUNAY, Lisans Öğrencisi, İnönü Üniversitesi Tarih Bölümü
Osmanlı divan edebiyatının önemli kadın şairlerinden biri olan Zübeyde Fitnat Hanım, 1725 yılında İstanbul'da doğmuş ve 1780 yılında aynı şehirde vefat etmiştir. Babası, Şeyhülislam ve şair Ebuishakzade Mehmet Esad Efendi, annesi ise Hatice Hanım’dır. Kültürlü bir ailede yetişen Fitnat Hanım, dönemin zorlu şartlarına rağmen edebi yeteneklerini geliştirmiştir. Hayatı hakkında sınırlı bilgi bulunmakla birlikte, edebi kariyeri ve eserleri onun Osmanlı edebiyatında önemli bir yere sahip olduğunu göstermektedir.
Zübeyde Fitnat Hanım, III. Ahmed (1703-1730) döneminde şöhret bulmuştur. Kabir taşında adı Şerife Zübeyde olarak yazılıdır. İlmiye sınıfından Derviş Mehmet Efendi ile evlenmiştir, ancak bu evliliğin mutlu geçmediği rivayet edilir. Fitnat Hanım, Sadrazam Koca Ragıp Paşa’nın zamanında ün kazanmış, onun alimler ve şairlerle olan sohbet meclislerine katılmıştır.
Fitnat Hanım’ın “Arz-ı Hali Manzum” adlı mesnevisi, evinin yangın sonucu bütün eşyasıyla birlikte yok olduğunu ve dönemin hükümdarından yardım istediğini anlatır. Bu eseri, dönemin padişahına hitaben yazılmış olup, Fitnat Hanım’ın cesur ve nazik bir şekilde yardım talep ettiğini göstermektedir. Fitnat Hanım’ın edebi kariyeri boyunca klasik şiirin her türünü kullanmış, kaside, gazel, kıta ve rubai gibi şiirler yazmıştır. Döneminde birçok şairle nazireler söyleyerek kendini göstermiştir.
Bağda güller ruhun seyriyle hayran oldu hep
Kakülün reşkiyle sünbüller perişan oldu hep
Bir nigah-ı naza şayan olduk amma neyleyim
Sinemis amac-gah-ı tir-i müjgan olduk hep
Arız-ı alin senin ey gonca-leb edtim hayal
Hane-i hatır yine reşk-i gülistan oldu hep
Çaşn-i baş oldu ol kan-ı melahat bezme çün
Sagar-ı mey aks-i la’liyle nemek-dan oldu hep
Fitnat ol şirin dehen-nutka gelince naz ile
Feyz-i güftarıyla alem şekeristan oldu hep
Fitnat Hanım’ın sanatsal değeri, aşk ve hikmet temalı şiirlerinde ortaya çıkar. Divan edebiyatının nazım tekniğine hakim en etkili kadın şairlerinden biri olarak kabul edilir. Dil ve ifadeye büyük önem vermiş, ifadesinin düzgünlüğü her zaman dikkat çekmiştir. Bazı gazelleri bestelenmiş ve geniş kitlelerce tanınmıştır. Halim Ağa'nın 1789’da bestelediği Hicaz makamındaki "Güller Kızarır Şerm İle Ol Gonca Gülünce" gazeli bunun örneklerindendir. Fitnat Hanım, ayrıca lugaz (bilmece) ve muamma (gizem) yazmaktan da hoşlanmış, "Cemre" adlı eseri beğenilmiş ve yaygınlık kazanmıştır. İstanbul kütüphanelerinde 30'un üzerinde yazma nüshası mevcuttur.
Zübeyde Fitnat Hanım, Osmanlı dönemi kadın divan şairleri arasında en başarılı olanlardan biri olarak kabul edilir. Onun edebi mirası, sadece kadınların divan edebiyatındaki yerini güçlendirmekle kalmamış, aynı zamanda edebiyatın çeşitli türlerinde kendine has bir üslup oluşturmuştur. Fitnat Hanım’ın şiirleri, dönemin toplumsal ve kültürel yapısını yansıtmakla birlikte, kadının edebiyat dünyasındaki varlığını ve etkisini gözler önüne sermektedir. Edebi kariyeri boyunca klasik şiirin estetik ve teknik inceliklerini ustalıkla kullanmış, kadın şairlerin divan edebiyatındaki önemini ve katkılarını kanıtlamıştır. Fitnat Hanım’ın zekası, hazırcevaplılığı ve sanatı, onu Türk edebiyatının unutulmaz isimlerinden biri yapmıştır. Eserleri, klasik Türk edebiyatının zenginliğini ve derinliğini anlamak için önemli bir kaynak olma özelliği taşır ve gelecek nesiller için ilham verici bir rol model olarak kalacaktır.
Devamı için blogumuzu ziyaret edebilir; yeni eklenen yazılardan haberdar olmak için ücretsiz mail bültenimize abone olabilirsiniz 👉🏻 tarihland-iniz.substack.com