#8 OSMANLI PADİŞAHI IV. MEHMED NASIL “AVCI” MEHMED OLDU?
Ayşe Gökçe GÜZELER*
Osmanlı padişahlarının devleti yönetmek ve reayanın refahını gözetmek yanında gündelik hayatları içinde tutkuyla ve severek yaptıkları meşgaleleri de bulunmaktaydı. Onlar arasından kimi değerli taş zanaatıyla ilgilenirken kimi şiirler yazar kimi musikiyle hemhal olurdu. İlgi alanları arasında sayılabilecek avlanma faaliyetleri ise bazılarında sonu saltanattan olacak kadar bağımlılık yaratmaktaydı. Saltanatının son dönemi Avusturya başta olmak üzere Venedik ve Rusya’nın da bulunduğu Kutsal İttifak’a karşı sürdürülen uzun savaşlar dönemine denk gelen ve Osmanlı açısından oldukça stratejik toprak kayıpları ve trajik yenilgilerle sonuçlanan savaşlara tanıklık eden IV. Mehmed (1648-1687) de onlardan biriydi. Yönetim merkezini Edirne’ye taşıyacak ve sonunda tahttan indirilmesiyle sonuçlanacak ayaklanmaların önüne geçemeyecek kadar avlanmanın bağımlısıydı. Hatta ava düşkün olmasından dolayı “avcı" lakabıyla anılmıştı.
IV. Mehmed‘in (1648-1687) av merakı, çocukluk yıllarında başlamıştı. Daha 10 yaşında bir şehzadeyken Enderun Ağalarının gözetiminde, Kağıthane’de av eğlenceleriyle vakit geçirirdi. Şehzade Mehmed'in bu av merakı, ileride büyük bir tutku hâline gelecekti. Vaktini devamlı Edirne'de geçirmeye başlayan IV. Mehmed, Mora ve Tesalya'ya kadar uzayan bölgelerde yıllarca avlanacaktır. Eğriboz ormanı, Selânik civarları, Despot ve Rodop dağları, onun sıklıkla avlandığı yerler arasındaydı.
Çıktığı avların haftalarca sürdüğü ve çok masraflı olduğu söylenir. İstanbul ve Bursa'da avlanmaktan sıkılınca; Edirne, Filibe ve Yenişehir'e giderdi. Zinkeisen, yaklaşık yirmi ile otuz bin kişiyi, av sırasında vurduğu hayvanları toplamaları için yanında götürdüğünü ifade eder. Avın verimli geçmesinden ise Bostancıbaşı sorumludur.
İsveç Kralı X. Carl Gustav (1654-1660) tarafından Osmanlı İmparatorluğu'na bu dönemde elçi olarak gönderilen Claes Rålamb, IV. Mehmed'in avlanmak için İstanbul'dan ayrılışına şahit olmuştur. İsveç Büyükelçisi Rålamb'ın yaptırdığı Alây-ı Hümâyûn tabloları, Pera Müzesi'nde bir süre sergilenmiştir. Rålamb avcı alayı ile ilgili olarak şafak sökerken yeniçerilerin gruplar hâlinde yola çıkmaları ve alayın içerisinde padişahın av köpekleri, develeri ve atlarının da bulunduğu gibi detaylara değinmiştir.
Köprülü Mehmed Paşa ve oğlu Fazıl Ahmed Paşa'nın vezîriâzamlıkları döneminde, ava çıktığı mekânları ordu güzergâhlarında yoğunlaştırmıştı. Bütün zamanını av tutkusuna ayırmaya başlamış, İstanbul'a pek uğramaz olmuştu. Bucaş Antlaşması (1672) imzalandıktan sonra Edirne'ye dönerken, hava şartları da müsait olunca, avlanmaya çıkmıştı.
Merzifonlu Kara Mustafa Paşa komutasında çıkılan Çehrin Seferi'ne (1678) bizzat katılan IV. Mehmed, Tuna'yı geçmeyip Silistre'de kalarak avlanmayı tercih etti. II. Viyana Kuşatması (1683) olarak başlayıp 1699’da Karlofça Antlaşması ile sonuçlanacak Kutsal İttifak’la yapılan uzun savaş dönemi boyunca yaşanan tüm olumsuz hadiseler, IV. Mehmed'i av tutkusundan vazgeçiremedi.
Devlet işleriyle ilgilenmediği dedikoduları yayılınca, devrin âlimleri av tutkusuyla ilgili ona uyarılarda bulunmuşlardı. Ancak IV. Mehmed'e bu ağır sözler dahi tesir etmeyecekti. 1686’da Budin Kalesi'nin düşmesi üzerine halk galeyana gelince, av tutkusundan vazgeçtiğini ilan etti; ancak halkın kendisi hakkındaki düşüncelerini değiştiremedi. 1687’deki Mohaç yenilgisinden sonra ulufelerinin ödenmediğini söyleyen askerlerin isyan etmesiyle saltanatının sıkıntıya düştüğünü anlayan IV. Mehmed, tazılarını ve avlanırken kullandığı eşyalarını dağıttı. Bir daha ava çıkmayacağını ilan etti. Ancak bu açıklaması olayları teskin etmeye yeterli olmadı.
Devletin yaşadığı düşman işgali altındayken ve savaştan savaşa sürüklenirken av merakından bir türlü kurtulamayan IV. Mehmed’in isyancılar tarafından tahttan indirilmesi kaçınılmazdı. Yerine, kardeşi II. Süleyman (1687-1691) getirilirken iki oğluyla birlikte sarayın şimşirlik dairelerine konulan IV. Mehmed, burada bir süre yaşadıktan sonra Edirne'ye gönderildi. Av maceralarının merkezi olan bu şehirde, 6 Ocak 1693’te vefat etti.
Kaynaklar
Finkel, Caroline, Rüyadan İmparatorluğa Osmanlı Osmanlı / İmparatorluğu'nun Öyküsü 1300-1923, Çeviri: Zülal Kılıç, Timaş Yayınları, İstanbul, 2017.
İlgürel, Mücteba, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, Cilt 11, Çağ Yayınları, İstanbul, 1993.
Karaduman, Gökay , “Osmanlı Devleti'nde Şikâr-ı Hümâyun ve IV. Mehmed'in Çatalca ve Karıştıran Avları”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 22, Sayı 1, 2021, ss. 131-146.
Kurtaran, Uğur, “Sultan II. Mustafa'nın Avcılığı Üzerine Bir Araştırma", Social Sciences Research Journal, Cilt 7, Sayı 1, 2018, ss. 147-166.
Özbil, Alev, “Üç Yabancının Kaleminden Avcı Mehmed ve Av", Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, ss. 1.
Özcan, Abdülkadir, “Mehmed IV", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 28, 2003, ss. 414-418.
Özcan, Abdülkadir, “Mustafa II", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 31, 2020, ss. 275-280.
Zinkeisen, J.Wilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi(1669-1774), Cilt 5, Çeviri: Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2011.
* Lisans Öğrencisi, İnönü Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, MALATYA