#49 FROM BULUTKAPAN ALI BEY TO MUHAMMAD ALI PASHA: THE QUEST FOR BALANCE WITH LOCAL POWERS IN OTTOMAN EGYPT (1768-1773)
BULUTKAPAN ALİ BEY’DEN KAVALALI MEHMED ALİ PAŞA’YA: OSMANLI MISIR’INDA YEREL GÜÇLERLE DENGE ARAYIŞI (1768-1773)
tarihland-iniz / you have been historicized
Introduction
The administrative policies of the Ottoman Empire in the 18th century were focused on strengthening central authority and bringing local leaders under control. However, the expansive geographical structure and diverse local dynamics of the Ottoman Empire made it challenging for the central authority to achieve these goals. Although Egypt was one of the most important provinces of the Ottoman Empire, it was under the strong influence of local Mamluk beys. These local leaders were inclined to maintain their independence and prevent interventions by the central authority.
One of the most notable figures of this period was Bulutkapan Ali Bey (Ali Bey al-Kabir), known for his efforts to establish a semi-autonomous administration in Egypt. Ali Bey, originally brought to Egypt as a slave from the Caucasus, quickly rose to become a significant leader. His story reflects not only the rise of an individual but also the centralization efforts of the Ottoman Empire and local resistances.
Ali Bey's rise to power is crucial for understanding the political, economic, and social dynamics in Egypt. His capture of the critical position of Sheikh al-Balad in Cairo increased his power and influence. Moreover, his relationships with the central Ottoman administration are essential for understanding the reasons behind his rebellion and its outcomes.
Origins and Rise of Ali Bey
Bulutkapan Ali Bey (Ali Bey al-Kabir) was born as a slave of Caucasian origin. Being brought to Egypt at a young age marked a turning point in his life. In Egypt, he joined the Kazdagli household, a powerful structure consisting of Georgian and Abkhazian slaves who played a significant role in the Ottoman administration in Egypt. Under the patronage of Ibrahim Kethuda within this household, Ali Bey rose rapidly.
Ali Bey's main political ascent in Egypt began in 1763 when he was appointed as the Sheikh al-Balad of Cairo, the highest position responsible for the city's administration, law enforcement, and tax collection. This appointment paved the way for him to become one of the most powerful figures in Egypt.
Ali Bey consolidated his power through alliances and conflicts with other Mamluk beys. The constant power struggle among the Mamluk beys led to frequent changes in authority in Egypt. Ali Bey increased his power by forming strategic alliances and eliminating his rivals.
One of Ali Bey's most important supporters was Cezzar Ahmed Pasha, who served under Hekim-oğlu Ali Pasha. Cezzar, a loyal supporter of Ali Bey, participated in many of his military operations. Thanks to talented commanders like Cezzar, Ali Bey maintained order in Egypt and gained superiority over his rivals.
Although the central Ottoman administration tried to control the strengthening local beys in Egypt, Ali Bey's rise complicated these efforts. He tried to balance loyalty to the central Ottoman administration with independent actions. However, the weakness of the central administration and its preoccupation with foreign policy allowed Ali Bey to act independently.
Another crucial factor in Ali Bey's consolidation of power was his military and political strategies. He recruited mercenaries to increase his military strength and established a strong army. Additionally, by controlling trade routes, he consolidated his economic power.
Ali Bey's military strategies included campaigns aimed at controlling Hejaz and Syria. These campaigns were part of his efforts to act independently of the Ottoman Empire and expand his influence beyond Egypt.
Reforms in Egypt's Economic and Social Structure
In the 18th century, Egypt, one of the richest and most strategic provinces of the Ottoman Empire, had an economy based on agriculture, trade, and crafts. Its position between the Mediterranean and the Indian Ocean made it an important trade center. Ali Bey al-Kabir aimed to strengthen his power by utilizing this economic potential.
The fertile lands and annual floods of the Nile River formed the basis of the agricultural economy. The floods provided the necessary water and nutrients for agriculture. Ali Bey implemented various reforms to increase agricultural revenues and control these resources. He also aimed to reduce dependence on central authority by changing the taxation system. These reforms were intended to revive the agricultural sector and increase financial independence.
Ali Bey aimed to increase his economic power by controlling trade routes. The opening of the Suez Canal for trade had significant potential. His commercial relations with European countries increased his role in international trade and consolidated his economic power. He tried to develop economic and diplomatic relations with major European powers such as England and France.
Among the financial reforms he implemented to consolidate his power, the annual treasury tax (irsaliye-i hazine) held an important place. This tax represented an annual amount paid to the central Ottoman administration. By controlling this tax, Ali Bey aimed to increase his financial independence and reduce his dependence on the central administration. This financial independence was an important factor in his efforts to act independently of the Ottoman Empire.
Ali Bey had a significant impact on local administration. The balance of power among local beys and Mamluk households shaped his efforts to consolidate his power. By forming strategic alliances with local beys and eliminating his rivals, Ali Bey increased his power. These alliances played a crucial role in consolidating his authority in Egypt.
Women's social and economic roles held significant importance in the 18th century. During Ali Bey's rule, there were some changes in the social status of women. Especially marriage alliances among Mamluk households increased the social and political influence of women. Progress was also made regarding women's rights to own property and engage in trade. These social improvements allowed women to participate more actively in economic and social life.
Significant developments also occurred in education and cultural fields. Madrasas and mosques functioned as centers of education and religious life. Ali Bey made efforts to support and develop these institutions. Steps were also taken to preserve and enrich Egypt's cultural heritage. Educational reforms promoted scientific and cultural advancements. Schools and madrasas established during this period raised the level of education and increased the general knowledge of society.
Rebellion Against the Ottoman Empire
The centralization policies of the Ottoman Empire in the 18th century aimed to limit the power of local authorities in the provinces. However, implementing these policies in strategic and wealthy regions like Egypt was quite challenging. Although Egypt was one of the important provinces of the Ottoman Empire, it was under the strong influence of local Mamluk beys. As one of these local beys, Ali Bey al-Kabir gained significant power in Egypt.
The Ottoman Empire faced various internal and external problems in the 18th century. The Ottoman-Russian wars depleted the military and economic resources of the empire. This situation weakened the central administration's control over the provinces and allowed local beys to act independently. Ali Bey took advantage of this weakness to strengthen his authority in Egypt.
As part of his efforts to act independently of the Ottoman Empire, Ali Bey organized military campaigns to control Hejaz and Syria. Control of Hejaz meant the administration of the holy cities of Mecca and Medina, which earned Ali Bey great prestige in the Islamic world. His campaigns towards Syria were part of his efforts to expand his influence in the region.
Ali Bey tried to strengthen his power by establishing commercial and diplomatic relations with European countries. He particularly established contacts with major European powers such as England and France. His attempts to open Suez trade aimed to enhance Egypt's economic potential and strengthen commercial ties with Europe. These relations allowed Ali Bey to consolidate his power in Egypt and act independently of the central Ottoman administration.
Ali Bey's independent actions and expansion efforts disturbed the central Ottoman administration. The central government in Istanbul tried to take various measures to limit Ali Bey's power in Egypt. However, the Ottoman-Russian wars and other external factors made it difficult for the central government to intervene in Egypt. Ali Bey's rebellion posed a significant challenge to the central Ottoman administration.
Ali Bey al-Kabir's rebellion against the Ottoman Empire was not only the result of local power struggles but also stemmed from the weakness of the central authority. One of the main reasons behind the rebellion was the annual treasury tax (irsaliye-i hazine). This tax ensured Egypt's economic dependence on the central Ottoman administration. By controlling this tax, Ali Bey aimed to increase his financial independence and act independently of the central authority. Before the rebellion, Ali Bey made military and financial preparations to consolidate his power.
Between 1768 and 1772, Ali Bey launched a major rebellion against the Ottoman Empire. In the early stages of the rebellion, Ali Bey's forces achieved significant successes against the Ottoman army. He organized military campaigns to control Hejaz and Syria. Control of these regions was part of his expansion efforts and earned him great prestige in the Islamic world. During the rebellion, Ali Bey's capture of the holy cities of Mecca and Medina in Hejaz increased his power and influence.
Ali Bey tried to support his rebellion through the relations he established with European countries. He aimed to gain support from major European powers such as England and France by establishing commercial and diplomatic relations. His attempts to open Suez trade aimed to revive the Egyptian economy and increase its role in international trade. These relations helped Ali Bey consolidate his economic and military power.
Ali Bey al-Kabir's rebellion posed a significant challenge to the Ottoman Empire. The central Ottoman administration developed various strategies to suppress the rebellion and initiated an intense military intervention process. In the early stages of the rebellion, the central Ottoman administration closely monitored Ali Bey's activities. The central government in Istanbul tried to control the situation through the Ottoman governor in Egypt. However, Ali Bey's local supporters and military strength initially rendered these efforts ineffective. The Ottoman Empire realized that a stronger military intervention was necessary to suppress the rebellion and began preparations.
One of Ali Bey's most trusted commanders, Ebuzzeheb Mehmed Bey, secretly made an agreement with the central Ottoman administration. Mehmed Bey decided to collaborate with the Ottomans to weaken Ali Bey's power. This betrayal played a critical role in suppressing the rebellion. Mehmed Bey actively participated in the Ottoman campaigns against Ali Bey and significantly weakened his military power. The central Ottoman administration organized large-scale military campaigns to suppress the rebellion. In these campaigns, starting in 1772, the Ottoman army targeted regions under Ali Bey's control. One of the first major clashes occurred in Syria. Ali Bey's forces suffered significant losses against the Ottoman army and were forced to retreat. These losses severely weakened Ali Bey's morale and military strength.
The holy cities of Mecca and Medina in Hejaz were important focal points of the rebellion. Ali Bey's control of these regions had earned him great prestige in the Islamic world. However, the Ottoman army also gained superiority in the clashes in Hejaz. The reestablishment of Ottoman control over Mecca and Medina indicated that the end of the rebellion was near. Ali Bey's loss of power and Ebuzzeheb Mehmed Bey's betrayal were decisive in ending the rebellion. In 1773, the Ottoman army captured Ali Bey's last points of resistance. Ali Bey was defeated by Ottoman forces and forced to flee. Shortly afterward, he was captured and killed. Ali Bey's death marked the definitive end of the rebellion.
Ali Bey al-Kabir's rebellion highlighted the challenges faced by the centralization efforts of the Ottoman Empire and the importance of local dynamics. The central Ottoman administration developed effective military strategies to suppress the rebellion. Collaborations with local actors like Ebuzzeheb Mehmed Bey played a critical role in the suppression of the rebellion. The organized and disciplined structure of the Ottoman army was decisive in ending the rebellion. The power of local beys and the impact of betrayals on the rebellion's fate were important factors in understanding the internal dynamics of the Ottoman Empire. Ebuzzeheb Mehmed Bey's betrayal not only weakened Ali Bey's military power but also accelerated the Ottoman's process of suppressing the rebellion.
The economic and social dynamics behind the rebellion led the Ottoman Empire to reassess its control over Egypt. Ali Bey's economic reforms and local support played a significant role in the initiation and spread of the rebellion. However, the Ottoman's economic sanctions and military interventions were effective in suppressing the rebellion. Ali Bey al-Kabir's rebellion is historically significant for demonstrating the limits of the central authority of the Ottoman Empire and the power of local beys. The suppression of the rebellion reestablished the Ottoman's control over Egypt, but the local dynamics and desires for independence in the region persisted. Ali Bey's rebellion once again highlighted the challenges faced by the centralization policies of the Ottoman Empire and the strength of local resistance.
Conclusion
Ali Bey al-Kabir's activities in Egypt can be seen as a precursor to the governorship of Muhammad Ali Pasha in Egypt. Ali Bey's economic and social reforms aimed to increase Egypt's agricultural and trade potential. Utilizing the fertile lands of the Nile River, attempts to open the Suez Canal for trade, and commercial relations with European countries strengthened Egypt's economic power. Some researchers consider Ali Bey a representative of a Neo-Mamluk state. Ali Bey's independence efforts and stance against the central Ottoman authority are seen as a continuation of the Mamluk tradition. Muhammad Ali Pasha took Ali Bey's reforms further, modernizing Egypt and making it a regional power. In this context, Ali Bey's activities represent a significant turning point in Egyptian history.
Bibliography
Feridun Emecen, “Ali Bey, Bulutkapan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 2, 1989, ss. 383-384.
Feridun Emecen, “Zâhir el-Ömer”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 44, 2013, ss. 90-91.
Mücahide Nihal Engel, Ottoman Egypt in the mid eighteenth century- Local Interest Groups and Their Connection with and Rebellions against the Sublime Porte and Resistance to State Authority, Unpublished Doctarate Thesis, Centre for Byzantine, Ottoman and Modern Greek Studies College of Arts and Law, University of Birmingham, Birmingham 2017.
Şehabeddin Tekindağ, “Cezzar’ın Mısır’daki Hayatı Hakkında Bir Araştırma”, Tarih Dergisi, Sayı 26, 1972, ss. 123-128.
Selda Güner, “Mısır’da Âsi Bir Memlük: Bulutkapan Ali Bey (El-Kebîr) (1768/69-1773)”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 53, 1 (2013), ss. 155-182.
Giriş
Osmanlı İmparatorluğu'nun 18. yüzyıldaki yönetim politikaları, merkezi otoritenin güçlendirilmesi ve yerel beylerin kontrol altına alınması çabaları üzerine odaklanmıştı. Ancak bu dönemde, Osmanlı'nın geniş coğrafi yapısı ve farklı yerel dinamikler, merkezi otoritenin bu hedeflerine ulaşmasını zorlaştırıyordu. Mısır, Osmanlı İmparatorluğu'nun en önemli eyaletlerinden biri olmasına rağmen, yerel Memlük beylerinin güçlü nüfuzu altında bulunuyordu. Bu yerel beyler, kendi bağımsızlıklarını koruma ve merkezi otoritenin müdahalelerini engelleme eğilimindeydiler.
Bu dönemin en dikkat çekici figürlerinden biri olan Bulutkapan Ali Bey (Ali Bey el-Kebir), Mısır'da yarı bağımsız bir yönetim kurma çabalarıyla tanınmıştır. Ali Bey, Kafkasya kökenli bir köle olarak Mısır'a getirilmiş ve burada hızla yükselerek önemli bir lider haline gelmiştir. Onun hikayesi, yalnızca bir bireyin yükselişi değil, aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu'nun merkezileşme çabalarının ve yerel direnişlerin bir yansımasıdır.
Ali Bey'in iktidara gelme süreci, Mısır'daki siyasi, ekonomik ve sosyal dinamiklerin anlaşılması açısından büyük önem taşımaktadır. Kahire şeyhü'l-beledliği gibi kritik bir makamı ele geçirmesi, onun gücünü ve etkisini artırmıştır. Bununla birlikte, Osmanlı merkezi yönetimi ile olan ilişkileri, onun isyanının arkasındaki nedenleri ve bu isyanın sonuçlarını anlamak için kritik bir öneme sahiptir.
Ali Bey'in Kökeni ve Yükselişi
Bulutkapan Ali Bey (Ali Bey el-Kebir), Kafkasya kökenli bir köle olarak dünyaya gelmiştir. Ali Bey'in genç yaşta esir edilerek Mısır'a getirilmesi, onun hayatındaki dönüm noktalarından biridir. Mısır'da Kazdağlı hanesine intisap eden Ali Bey, bu güçlü hane içerisinde kısa sürede kendini göstermeyi başarmıştır. Kazdağlı hanesi, Osmanlı İmparatorluğu'nun Mısır'daki yönetiminde önemli bir yere sahip olan Gürcü ve Abaza kökenli kölelerden oluşan güçlü bir yapıydı. Ali Bey, bu hane içerisinde İbrahim Kethüda'nın himayesinde hızla yükselmiştir.
Ali Bey'in Mısır'daki siyasi sahnedeki asıl yükselişi, 1763 yılında Kahire şeyhü'l-beledliğine atanmasıyla başlamıştır. Şeyhü'l-beled, Mısır'da şehir yönetiminden sorumlu en yüksek makam olarak kabul edilmekteydi. Bu makam, büyük bir otoriteyi temsil etmekte olup, Kahire'nin asayişinden ve vergilerin toplanmasından sorumluydu. Ali Bey'in bu makama atanması, onun Mısır'daki en güçlü figürlerden biri olmasının önünü açmıştır.
Ali Bey'in iktidarını pekiştirmesi, diğer Memlük beyleri ile kurduğu ittifaklar ve girdiği çatışmalar sayesinde olmuştur. Memlük beyleri arasında güç mücadelesi, Mısır'da sürekli bir iktidar değişimine yol açmaktaydı. Ali Bey, bu mücadelenin ortasında stratejik ittifaklar kurarak ve rakiplerini bertaraf ederek gücünü artırmıştır.
Ali Bey'in en önemli destekçilerinden biri, Hekim-oğlu Ali Paşa'nın hizmetine girmiş olan Cezzar Ahmed Paşa'dır. Cezzar, Ali Bey'in sadık bir destekçisi olmuş ve onun birçok askeri operasyonunda yer almıştır. Ali Bey, Cezzar gibi yetenekli komutanları sayesinde Mısır'da asayişi sağlamış ve rakiplerine karşı üstünlük sağlamıştır.
Osmanlı İmparatorluğu'nun merkezi yönetimi, Mısır'daki yerel beylerin güçlenmesini kontrol altına almaya çalışsa da, Ali Bey'in yükselişi bu çabaları zorlaştırmıştır. Ali Bey, Osmanlı merkezi yönetimine sadık kalma ve bağımsız hareket etme arasında bir denge kurmaya çalışmıştır. Ancak, Osmanlı merkezi yönetiminin zayıflığı ve dış politikadaki meşguliyeti, Ali Bey'in bağımsız hareket etmesine olanak tanımıştır.
Ali Bey'in iktidarını pekiştirmesindeki bir diğer önemli faktör, askeri ve siyasi stratejileridir. Ali Bey, Memlük beyleri arasındaki iç mücadelelerde askeri gücünü artırmak için paralı askerler toplamış ve güçlü bir ordu kurmuştur. Ayrıca, ticaret yollarını kontrol altına alarak ekonomik gücünü pekiştirmiştir.
Ali Bey'in askeri stratejileri arasında Hicaz ve Suriye'ye yönelik seferler de bulunmaktadır. Bu bölgelerdeki kontrolü ele geçirmek için düzenlediği seferler, onun Osmanlı İmparatorluğu'ndan bağımsız hareket etme çabalarının bir parçasıdır. Bu seferler, aynı zamanda onun iktidarını Mısır dışında da pekiştirme çabalarını göstermektedir.
Mısır’ın Ekonomik ve Toplumsal Yapısındaki Reformları
18. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun en zengin ve stratejik eyaletlerinden biri olan Mısır, tarım, ticaret ve zanaat üzerine kurulu bir ekonomiye sahipti. Akdeniz ve Hint Okyanusu arasındaki konumu, bölgeyi önemli bir ticaret merkezi haline getirmişti. Ali Bey el-Kebir, bu ekonomik potansiyeli kullanarak iktidarını güçlendirmeyi hedefledi.
Verimli toprakları ve Nil Nehri'nin yıllık taşkınları, tarım ekonomisinin temelini oluşturuyordu. Nil'in taşkınları tarım için gerekli su ve besin maddelerini sağlıyordu. Ali Bey, tarım gelirlerini artırmak ve bu kaynakları kontrol altına almak için çeşitli reformlar gerçekleştirdi. Ayrıca, vergilendirme sisteminde değişiklikler yaparak merkezi otoriteye bağımlılığı azaltmayı amaçladı. Bu reformlar, tarım sektörünü canlandırmayı ve mali bağımsızlığı artırmayı hedefliyordu.
Ali Bey, ticaret yollarını kontrol altına alarak ekonomik gücünü artırmayı amaçladı. Özellikle Süveyş Kanalı'nın ticaret için açılması büyük bir potansiyele sahipti. Avrupa ülkeleriyle kurduğu ticari ilişkiler, uluslararası ticaretteki rolünü artırdı ve ekonomik gücünü pekiştirdi. İngiltere ve Fransa gibi büyük Avrupa güçleriyle temaslar kurarak, ekonomik ve diplomatik ilişkileri geliştirmeye çalıştı.
İktidarını pekiştirmek için uyguladığı mali reformlar arasında, yıllık hazine vergisi olan irsaliye-i hazine önemli bir yer tutuyordu. Bu vergi, Osmanlı merkezi yönetimine ödenen yıllık bir miktarı temsil ediyordu. Ali Bey, bu vergiyi kontrol altına alarak mali bağımsızlığını artırmayı ve merkezi yönetimle olan bağlılığını azaltmayı hedefledi. Bu mali bağımsızlık, Osmanlı İmparatorluğu'na karşı bağımsız hareket etme çabalarında önemli bir faktör oldu.
Ali Bey, yerel yönetim üzerinde büyük bir etki yarattı. Yerel beyler ve Memlük hanedanları arasındaki güç dengesi, onun iktidarını pekiştirme çabalarını şekillendirdi. Ali Bey, yerel beylerle stratejik ittifaklar kurarak ve rakiplerini bertaraf ederek gücünü artırdı. Bu ittifaklar, onun Mısır'daki otoritesini pekiştirmede önemli rol oynadı.
Kadınların sosyal ve ekonomik rolleri, 18. yüzyılda önemli bir yer tutuyordu. Ali Bey'in iktidarı döneminde, kadınların sosyal statüsünde bazı değişiklikler yaşandı. Özellikle Memlük hanedanları arasındaki evlilik ittifakları, kadınların toplumsal ve siyasi etkilerini artırdı. Kadınların mülk edinme ve ticaret yapma hakları konusunda da ilerlemeler kaydedildi. Bu toplumsal iyileştirmeler, kadınların ekonomik ve sosyal hayata daha fazla katılmalarını sağladı.
Eğitim ve kültürel alanlarda da önemli gelişmeler yaşandı. Medreseler ve camiler, eğitim ve dini hayatın merkezleri olarak işlev gördü. Ali Bey, bu kurumların desteklenmesi ve geliştirilmesi için çaba gösterdi. Ayrıca, Mısır'ın kültürel mirasının korunması ve zenginleştirilmesi için adımlar atıldı. Eğitimde yapılan reformlar, bilimsel ve kültürel gelişmeleri teşvik etti. Bu dönemde kurulan okullar ve medreseler, eğitim seviyesini yükseltti ve toplumun genel bilgi düzeyini artırdı.
Osmanlı Devleti’ne İsyanı
Osmanlı İmparatorluğu'nun 18. yüzyılda uyguladığı merkezileşme politikaları, eyaletlerdeki yerel otoritelerin güçlerini sınırlamayı amaçlıyordu. Ancak, Mısır gibi stratejik ve zengin bölgelerde bu politikaların uygulanması oldukça zordu. Mısır, Osmanlı İmparatorluğu'nun önemli eyaletlerinden biri olmasına rağmen, yerel Memlük beylerinin güçlü nüfuzu altında bulunuyordu. Ali Bey el-Kebir, bu yerel beylerden biri olarak Mısır'da önemli bir güç kazandı.
Osmanlı İmparatorluğu, 18. yüzyılda çeşitli iç ve dış sorunlarla karşı karşıyaydı. Osmanlı-Rus savaşları, imparatorluğun askeri ve ekonomik kaynaklarını tüketmişti. Bu durum, merkezi yönetimin eyaletler üzerindeki kontrolünü zayıflattı ve yerel beylerin bağımsız hareket etmelerine olanak tanıdı. Ali Bey, bu zayıflıktan faydalanarak Mısır'da kendi otoritesini güçlendirdi.
Ali Bey, Osmanlı İmparatorluğu'ndan bağımsız hareket etme çabalarının bir parçası olarak Hicaz ve Suriye'deki kontrolü ele geçirmek için askeri seferler düzenledi. Hicaz'ın kontrolü, kutsal şehirler olan Mekke ve Medine'nin yönetimi anlamına geliyordu ve bu da Ali Bey'in İslam dünyasında büyük bir prestij kazanmasını sağladı. Suriye'ye yönelik seferleri ise onun bölgedeki etkisini genişletme çabalarının bir parçasıydı.
Ali Bey, Avrupa ülkeleri ile ticari ve diplomatik ilişkiler kurarak iktidarını güçlendirmeye çalıştı. Özellikle İngiltere ve Fransa gibi büyük Avrupa güçleri ile temaslar kurdu. Süveyş ticaretini açma girişimleri, Mısır'ın ekonomik potansiyelini artırma ve Avrupa ile ticari bağları güçlendirme amacını taşıyordu. Bu ilişkiler, Ali Bey'in Mısır'daki iktidarını pekiştirmesine ve Osmanlı merkezi yönetiminden bağımsız hareket etmesine olanak tanıdı.
Ali Bey'in bağımsız hareketleri ve genişleme çabaları, Osmanlı merkezi yönetimini rahatsız etti. İstanbul'daki merkezi hükümet, Ali Bey'in Mısır'daki gücünü sınırlamak için çeşitli tedbirler almaya çalıştı. Ancak, Osmanlı-Rus savaşları ve diğer dış faktörler, merkezi hükümetin Mısır'a müdahale etmesini zorlaştırdı. Ali Bey'in isyanı, Osmanlı merkezi yönetimi için büyük bir meydan okuma oldu.
Ali Bey el-Kebir'in Osmanlı İmparatorluğu'na karşı isyanı, yalnızca yerel güç mücadelelerinin bir sonucu değil, aynı zamanda Osmanlı'nın merkezi otoritesinin zayıflığından da kaynaklanıyordu. İsyanın arkasındaki ana sebeplerden biri, yıllık hazine vergisi olan irsaliye-i hazineydi. Bu vergi, Mısır'ın Osmanlı merkezi yönetimine ekonomik olarak bağımlı olmasını sağlıyordu. Ali Bey, bu vergiyi kontrol altına alarak mali bağımsızlığını artırmayı ve merkezi otoriteden bağımsız hareket etmeyi amaçladı. İsyanın öncesinde, Ali Bey'in askeri ve mali hazırlıklar yaparak güçlerini pekiştirdiği görülmektedir.
1768-1772 yılları arasında Ali Bey, Osmanlı İmparatorluğu'na karşı büyük bir isyan başlattı. İsyanın ilk aşamalarında, Ali Bey'in güçleri Osmanlı ordusuna karşı önemli başarılar elde etti. Hicaz ve Suriye'de kontrolü ele geçirmeye yönelik askeri seferler düzenledi. Bu bölgelerdeki kontrol, Ali Bey'in genişleme çabalarının bir parçasıydı ve ona İslam dünyasında büyük bir prestij kazandırdı. İsyan sırasında, Ali Bey'in Hicaz'da Mekke ve Medine gibi kutsal şehirleri ele geçirmesi, onun gücünü ve etkisini artırdı.
Ali Bey, Avrupa ülkeleri ile kurduğu ilişkiler aracılığıyla isyanını desteklemeye çalıştı. İngiltere ve Fransa gibi büyük Avrupa güçleriyle ticari ve diplomatik ilişkiler kurarak, bu ülkelerden destek almayı amaçladı. Süveyş ticaretini açma girişimleri, Mısır ekonomisini canlandırma ve uluslararası ticaretteki rolünü artırma çabalarının bir parçasıydı. Bu ilişkiler, Ali Bey'in ekonomik ve askeri gücünü pekiştirmesine yardımcı oldu.
Ali Bey el-Kebir'in isyanı, Osmanlı İmparatorluğu için büyük bir meydan okuma oldu. Osmanlı merkezi yönetimi, bu isyanı bastırmak için çeşitli stratejiler geliştirdi ve yoğun bir askeri müdahale sürecine girdi. İsyanın ilk aşamalarında, Osmanlı merkezi yönetimi Ali Bey'in faaliyetlerini yakından izlemeye başladı. İstanbul'daki merkezi hükümet, Mısır'daki Osmanlı valisi aracılığıyla durumu kontrol altına almaya çalıştı. Ancak Ali Bey'in yerel destekçileri ve askeri gücü, bu çabaları başlangıçta etkisiz kıldı. Osmanlı, isyanı bastırmak için daha güçlü bir askeri müdahalenin gerekli olduğunu anladı ve hazırlıklara başladı.
Ali Bey'in en güvendiği komutanlarından biri olan Ebuzzeheb Mehmed Bey, Osmanlı merkezi yönetimi ile gizli bir anlaşmaya vardı. Mehmed Bey, Ali Bey'in gücünü zayıflatmak için Osmanlı ile iş birliği yapmaya karar verdi. Bu ihanet, isyanın bastırılmasında kritik bir rol oynadı. Mehmed Bey, Ali Bey'e karşı düzenlenen Osmanlı seferlerinde aktif rol aldı ve onun askeri gücünü büyük ölçüde zayıflattı. Osmanlı merkezi yönetimi, isyanı bastırmak için geniş çaplı askeri seferler düzenledi. 1772'de başlayan bu seferlerde, Osmanlı ordusu Ali Bey'in kontrolündeki bölgeleri hedef aldı. İlk büyük çatışmalardan biri, Suriye'de meydana geldi. Ali Bey'in güçleri, Osmanlı ordusu karşısında ciddi kayıplar verdi ve geri çekilmek zorunda kaldı. Bu kayıplar, Ali Bey'in moralini ve askeri gücünü ciddi şekilde zayıflattı.
Hicaz'daki kutsal şehirler olan Mekke ve Medine, isyanın önemli odak noktalarındandı. Ali Bey'in bu bölgeleri kontrol altına alması, onun İslam dünyasında büyük bir prestij kazanmasını sağlamıştı. Ancak Osmanlı ordusu, Hicaz'daki çatışmalarda da üstünlük sağladı. Mekke ve Medine'nin yeniden Osmanlı kontrolüne geçmesi, isyanın sonunun yaklaştığını gösteriyordu. Ali Bey'in güç kaybetmesi ve Ebuzzeheb Mehmed Bey'in ihaneti, isyanın sona ermesinde belirleyici oldu. 1773 yılında Osmanlı ordusu, Ali Bey'in son direnç noktalarını da ele geçirdi. Ali Bey, Osmanlı güçleri karşısında yenildi ve kaçmak zorunda kaldı. Kısa bir süre sonra yakalanarak öldürüldü. Ali Bey'in ölümü, isyanın kesin olarak sona erdiğini gösteriyordu.
Ali Bey el-Kebir'in isyanı, Osmanlı İmparatorluğu'nun merkezileşme çabalarının karşılaştığı zorlukları ve yerel dinamiklerin önemini ortaya koydu. Osmanlı merkezi yönetimi, isyanı bastırmak için etkili askeri stratejiler geliştirdi. Ebuzzeheb Mehmed Bey gibi yerel aktörlerle yapılan iş birlikleri, Osmanlı'nın isyanı bastırmasında kritik rol oynadı. Osmanlı ordusunun organize ve disiplinli yapısı, isyanın sonlandırılmasında belirleyici oldu. Yerel beylerin gücü ve ihanetlerin isyanın kaderi üzerindeki etkisi, Osmanlı'nın iç dinamiklerini anlamada önemli bir faktördü. Ebuzzeheb Mehmed Bey'in ihaneti, Ali Bey'in askeri gücünü zayıflatmakla kalmadı, aynı zamanda Osmanlı'nın isyanı bastırma sürecini hızlandırdı.
İsyanın arkasındaki ekonomik ve sosyal dinamikler, Osmanlı'nın Mısır üzerindeki kontrolünü yeniden gözden geçirmesini sağladı. Ali Bey'in ekonomik reformları ve yerel desteği, isyanın başlamasında ve yayılmasında önemli rol oynadı. Ancak, Osmanlı'nın ekonomik yaptırımları ve askeri müdahaleleri, isyanın bastırılmasında etkili oldu. Ali Bey el-Kebir'in isyanı, Osmanlı İmparatorluğu'nun merkezi otoritesinin sınırlarını ve yerel beylerin gücünü göstermesi açısından tarihsel bir öneme sahiptir. İsyanın bastırılması, Osmanlı'nın Mısır'daki kontrolünü yeniden tesis etmesini sağladı, ancak bölgedeki yerel dinamikler ve bağımsızlık arzuları devam etti. Ali Bey'in isyanı, Osmanlı İmparatorluğu'nun merkezileşme politikalarının karşılaştığı zorlukları ve yerel direnişin gücünü bir kez daha gözler önüne serdi.
Sonuç
Ali Bey el-Kebir'in Mısır'daki faaliyetleri, Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın Mısır Valiliği sürecinin bir öncülü olarak değerlendirilebilir. Ali Bey'in ekonomik ve sosyal reformları, Mısır'ın tarım ve ticaret potansiyelini artırmaya yönelikti. Nil Nehri'nin verimli topraklarından yararlanma, Süveyş Kanalı'nı ticaret için açma girişimi ve Avrupa ülkeleriyle kurduğu ticari ilişkiler, Mısır'ın ekonomik gücünü pekiştirdi. Bazı araştırmacılar, Ali Bey'i Neo-Memlük devletinin bir temsilcisi olarak görmektedir. Ali Bey'in bağımsızlık çabaları ve Osmanlı merkezi otoritesine karşı duruşu, Memlük geleneğinin bir devamı olarak değerlendirilmektedir. Mehmet Ali Paşa ise, Ali Bey'in reformlarını daha da ileriye taşıyarak Mısır'ı modernize etmiş ve bölgesel bir güç haline getirmiştir. Bu bağlamda, Ali Bey'in faaliyetleri, Mısır tarihindeki önemli bir dönüm noktasını temsil etmektedir.
Kaynaklar
Feridun Emecen, “Ali Bey, Bulutkapan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 2, 1989, ss. 383-384.
Feridun Emecen, “Zâhir el-Ömer”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 44, 2013, ss. 90-91.
Mücahide Nihal Engel, Ottoman Egypt in the mid eighteenth century- Local Interest Groups and Their Connection with and Rebellions against the Sublime Porte and Resistance to State Authority, Unpublished Doctarate Thesis, Centre for Byzantine, Ottoman and Modern Greek Studies College of Arts and Law, University of Birmingham, Birmingham 2017.
Şehabeddin Tekindağ, “Cezzar’ın Mısır’daki Hayatı Hakkında Bir Araştırma”, Tarih Dergisi, Sayı 26, 1972, ss. 123-128.
Selda Güner, “Mısır’da Âsi Bir Memlük: Bulutkapan Ali Bey (El-Kebîr) (1768/69-1773)”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 53, 1 (2013), ss. 155-182.