#44 CEZAYİRLİ GAZİ HASAN PASHA: THE FEARLESS OTTOMAN CAPTAIN
CEZAYİRLİ GAZİ HASAN PAŞA: KORKUSUZ OSMANLI KAPTANI
tarihland-iniz / you have been historicized
Cezayirli Gazi Hasan Pasha played a crucial role in the challenging political, military, and economic processes faced by the Ottoman Empire in the 18th century. Born around 1714 and passing away in 1790, Hasan Pasha held significant positions during the reigns of Sultan Mustafa III, Sultan Abdul Hamid I, and Sultan Selim III, impacting critical junctures in Ottoman history. This article will delve into Hasan Pasha's life, activities, contributions to the Ottoman Empire, and his legacy.
Early Life and Emergence on the Political Scene
There is limited information about Hasan Pasha's place of birth and early years. However, it is known that he was of slave origin and was bought and raised by Tekirdağ merchant Hacı Mehmed Ağa. As a young man, Hasan Pasha joined the Janissary Corps and distinguished himself with his bravery and success during the 1736-39 Ottoman-Austrian-Russian War. His achievements during this period laid the foundation for his military career and made him an important figure.
After the war, Hasan Pasha returned to Tekirdağ, traveled to Algiers on a ship, and earned the title "dayı" for his bravery. In Algiers, he gained influence, rising to the Beylik of Tlemcen. However, facing a threat from the Dey of Algiers, he fled to Spain and later returned to Istanbul, where he began serving in the Ottoman navy. These experiences not only honed his military skills but also developed his strategic and diplomatic abilities.
The 1768-1774 Ottoman-Russian War and Early Major Successes
The 1768-1774 Ottoman-Russian War marked a turning point in Hasan Pasha's career. The causes of the war included the Polish king's election and Russia's interventions in Poland. The Ottoman Empire was compelled to declare war on Russia during this period. Hasan Pasha played significant roles in the Ottoman navy during the war, notably liberating the island of Lemnos from Russian occupation and being appointed as the Kapudan Pasha (Grand Admiral). His success in this role demonstrated his military capabilities and leadership qualities.
During the war, Hasan Pasha held crucial positions in the Ottoman navy. In 1770, the burning of the Ottoman fleet by the Russians at Çeşme was a major defeat for the Ottomans. However, Hasan Pasha's subsequent liberation of Lemnos from Russian occupation and his appointment as Kapudan Pasha showcased his talents and leadership skills. During this period, he took significant steps to reorganize the Ottoman navy and boost its morale.
Post-War Period and Suppression of Rebellions
After the war, Hasan Pasha organized various campaigns to restore central authority. His removal of Bayındır Governor Ivaz Mehmed Ağa and suppression of the rebellions led by Sheikh Zahir Omar and his son Zahir Ali in Syria demonstrated that his military successes were not limited to naval operations. Additionally, his suppression of the rebellion by Menemen Governor Hasırcıoğlu Mustafa Ağa and control of uprisings in Morea reinforced Hasan Pasha's effective role in maintaining internal security.
During this period, Hasan Pasha's military and administrative skills had a significant impact on maintaining internal security in the Ottoman Empire. His campaigns in Syria and Morea highlighted his strategic thinking and swift action capabilities. Furthermore, his efforts to reestablish authority in these regions through effective local relationships and control of uprisings enhanced his influence within the Ottoman Empire.
The Crimean Issue and Diplomatic Struggles
Another significant issue in Hasan Pasha's career was the Crimean question. Following the 1774 Treaty of Küçük Kaynarca, Crimea became independent from the Ottoman Empire but fell under Russian influence. Hasan Pasha made considerable efforts to reverse this situation. His naval campaign in the Black Sea in 1778 and his stance during Russia's annexation of Crimea in 1783 demonstrated his diplomatic skills.
The Crimean issue held great strategic and economic importance for the Ottoman Empire. Hasan Pasha fought to resolve this issue through both military and diplomatic means. His naval campaigns in the Black Sea showcased the Ottoman navy's strength and served as a deterrent against Russia. Simultaneously, he engaged in diplomatic negotiations to bring Crimea back under Ottoman control. During this process, Hasan Pasha's determination and strategic thinking were crucial in protecting the Ottoman Empire's interests.
Reforms in Ottoman Naval Power
Hasan Pasha was also known for his successes in naval power. After the defeat at Çeşme, he led efforts to restructure the Ottoman navy. He accelerated shipbuilding activities, developed new ship types, and increased the variety of ships used in the navy. He also emphasized the training of naval personnel by establishing the Imperial Naval Engineering School and building the Kalyoncu Barracks.
The reforms Hasan Pasha implemented in the Ottoman navy had long-term effects. He modernized shipbuilding processes, ensuring the construction of stronger and more durable ships. He also took significant steps to improve the training and discipline of naval personnel. The Imperial Naval Engineering School provided the Ottoman navy with qualified personnel in naval engineering and shipbuilding, while the Kalyoncu Barracks ensured better living conditions for naval soldiers. These reforms strengthened the Ottoman naval tradition and increased the navy's effectiveness.
Political Struggles and the Egyptian Campaign
An important aspect of Hasan Pasha's political career was his struggle with Halil Hamid Pasha. During Halil Hamid Pasha's tenure as Grand Vizier, Hasan Pasha clashed with him and played a significant role in his dismissal and execution. Additionally, his campaign in Egypt showcased his military skills once again.
During this period, Hasan Pasha's political skills and strategic thinking came to the fore. His struggle with Halil Hamid Pasha was a significant event that affected the power dynamics within the Ottoman palace. Hasan Pasha made strategic moves to neutralize his rivals and strengthen his own position. The Egyptian campaign demonstrated his military leadership and efforts to consolidate Ottoman authority in distant regions. This campaign highlighted Hasan Pasha's determination to maintain central authority and his ability to govern effectively over the vast Ottoman Empire.
Reaching the Pinnacle and Decline
The 1787-1792 Ottoman-Russian-Austrian War was the last major military engagement in Hasan Pasha's career. During the war, he led a naval campaign in the Black Sea and was subsequently dismissed as Kapudan Pasha and appointed as Serasker of Ismail following the ascension of Sultan Selim III. Shortly thereafter, he was appointed as Grand Vizier but was sidelined after the alliance with Prussia.
During this period, significant changes occurred in Hasan Pasha's military and political career. His Black Sea campaign once again proved his naval capabilities. However, the accession of Sultan Selim III and the new political dynamics created uncertainties in his career. His appointment as Serasker of Ismail and later as Grand Vizier highlighted his influence and capabilities within the Ottoman state. However, the alliance with Prussia led to his sidelining, illustrating the intense political struggles within the Ottoman palace.
His Death
Cezayirli Hasan Pasha died in 1790. His legacy extended beyond his military and political successes. Known for his personality, family, slaves, and charitable works, Hasan Pasha built significant structures such as the Cezayirli Gazi Hasan Pasha Mosque and the Kalyoncu Barracks Mosque. He also constructed fountains in Istanbul, Çanakkale, Kos, and Lesbos to meet the public's water needs. Additionally, he established foundations to provide social assistance and contributed to infrastructure projects like the Topuzlu Bend and the Taksim Water Distribution Center.
Selected Bibliography
Ali Karahan, Cezayirli Gazi Hasan Paşa’nın Hayatı ve Faaliyetleri (1714?-1790), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2017.
Mahir Aydın, “Cezayirli Gazi Hasan Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 7, 1993, ss. 501-503.
İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Hasan Paşa Cezayirli Gazi”, İslam Ansiklopedisi, Cilt V, MEB, 1964, ss. 319-323.
İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Cezayirli Hasan Paşa’ya Dair”, Türkiyat Mecmuası, Sayı 7-8, 1942, ss. 17-40.
Cezayirli Gazi Hasan Paşa, Osmanlı Devleti'nin XVIII. yüzyılda karşılaştığı zorlu siyasi, askeri ve ekonomik süreçlerde önemli rol oynamış bir devlet adamıdır. 1714 civarında doğan ve 1790 yılında ölen Hasan Paşa, III. Mustafa, I. Abdülhamid ve III. Selim dönemlerinde önemli görevler üstlenmiş ve Osmanlı tarihinin kritik dönemeçlerinde etkili olmuştur. Bu yazıda, Hasan Paşa'nın hayatı ve faaliyetleri, Osmanlı Devleti'ne katkıları üzerinde durulacaktır.
Erken Dönem ve Siyaset Sahnesine Çıkışı
Hasan Paşa'nın doğum yeri ve gençlik yıllarına dair kesin bilgiler sınırlıdır. Ancak, köle kökenli olduğu ve Tekirdağlı tüccar Hacı Mehmed Ağa tarafından satın alınıp yetiştirildiği bilinmektedir. Genç yaşlarında Yeniçeri Ocağı'na katılan Hasan Paşa, 1736-39 Osmanlı-Avusturya-Rusya Savaşı'nda gösterdiği cesaret ve başarılarla dikkat çekmiştir. Bu dönemdeki başarıları, onun askeri kariyerinin temel taşlarını oluşturmuş ve kendisini önemli bir figür haline getirmiştir.
Savaş sonrasında Tekirdağ'a dönen Hasan Paşa, bir gemiyle Cezayir'e gitmiş ve burada cesaretiyle tanınarak "dayı" unvanını almıştır. Cezayir'de nüfuz kazanan Hasan Paşa, Tilimsân Beyliği'ne kadar yükselmiştir. Ancak, Cezayir Dayısı tarafından ortadan kaldırılma tehlikesiyle karşı karşıya kalınca İspanya'ya kaçmak zorunda kalmış ve daha sonra İstanbul'a dönerek Osmanlı donanmasında hizmete başlamıştır. Bu dönemdeki deneyimleri, onun sadece askeri yeteneklerini değil, aynı zamanda stratejik ve diplomatik becerilerini de geliştirmiştir.
1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı ve İlk Büyük Başarılar
1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı, Hasan Paşa'nın kariyerinde önemli bir dönüm noktası olmuştur. Savaşın çıkış sebepleri arasında Lehistan'daki kral seçimi ve Rusya'nın Lehistan üzerindeki müdahaleleri yer almaktadır. Bu süreçte Osmanlı Devleti, Rusya'ya savaş ilan etmek zorunda kalmıştır. Hasan Paşa, bu savaş sırasında Osmanlı donanmasının komutasında önemli görevler üstlenmiştir ve Limni Adası'nı Rus işgalinden kurtararak kaptan-ı derya olarak atanmıştır. Bu görevdeki başarısı, onun askeri yeteneklerini ve liderlik vasıflarını gözler önüne sermiştir.
Savaş sırasında Hasan Paşa, Osmanlı donanmasının komutasında önemli görevler üstlenmiştir. 1770 yılında Çeşme'de Osmanlı donanmasının Ruslar tarafından yakılması, Osmanlı için büyük bir yenilgi olmuştur. Ancak, Hasan Paşa'nın bu yenilginin ardından Limni Adası'nı Rus işgalinden kurtarması ve kaptan-ı deryalığa (deniz kuvvetleri komutanlığı) atanması, onun yeteneklerini ve liderlik vasıflarını göstermiştir. Bu dönemde, Osmanlı donanmasının yeniden yapılandırılması için önemli adımlar atmış ve donanmanın moralini yeniden yükseltmiştir.
Savaş Sonrası ve İsyanların Bastırılması
Savaş sonrasında Hasan Paşa, merkezi otoriteyi sağlamak amacıyla çeşitli seferler düzenlemiştir. Bayındır Voyvodası İvaz Mehmed Ağa'yı ortadan kaldırması ve Suriye'de Şeyh Zahir Ömer ve oğlu Zahir Ali'nin isyanlarını bastırması, onun askeri başarılarının sadece denizle sınırlı olmadığını göstermektedir. Ayrıca, Menemen Voyvodası Hasırcıoğlu Mustafa Ağa isyanını bastırması ve Mora'da çıkan isyanları kontrol altına alması, Hasan Paşa'nın iç güvenlikteki etkin rolünü pekiştirmiştir.
Bu dönemde, Hasan Paşa'nın askeri ve idari becerileri, Osmanlı Devleti'nin iç güvenliğini sağlama konusunda önemli bir etki yaratmıştır. Suriye ve Mora'daki seferleri, onun stratejik düşünme ve hızlı hareket etme yeteneğini ortaya koymuştur. Ayrıca, isyanları bastırma sürecinde yerel halkla kurduğu ilişkiler ve bu bölgelerdeki otoriteyi yeniden tesis etme çabaları, Hasan Paşa'nın Osmanlı Devleti'ndeki nüfuzunu daha da artırmıştır.
Kırım Meselesi ve Diplomatik Mücadeleler
Hasan Paşa'nın kariyerinde bir diğer önemli konu Kırım meselesidir. 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması sonrasında Kırım, Osmanlı Devleti'nden bağımsız hale gelmiş ancak Rusya'nın nüfuzuna girmiştir. Hasan Paşa, bu durumu tersine çevirmek için yoğun çaba harcamıştır. 1778 yılında donanmayla Karadeniz'e yaptığı sefer ve 1783'te Rusya'nın Kırım'ı ilhak etmesi sürecinde gösterdiği tutum, onun diplomatik becerilerini de ortaya koymaktadır.
Kırım meselesi, Osmanlı Devleti için stratejik ve ekonomik açıdan büyük öneme sahipti. Hasan Paşa, bu sorunu çözmek için hem askeri hem de diplomatik yollarla mücadele etmiştir. Karadeniz'e yaptığı seferler, Osmanlı donanmasının gücünü göstermiş ve Rusya'ya karşı caydırıcı bir etki yaratmıştır. Aynı zamanda, diplomatik temaslar ve müzakereler yoluyla Kırım'ın Osmanlı kontrolüne geri dönmesi için çaba göstermiştir. Bu süreçte, Hasan Paşa'nın kararlılığı ve stratejik düşünme yeteneği, Osmanlı Devleti'nin çıkarlarını koruma çabalarında belirleyici olmuştur.
Osmanlı Denizciliğinde Reformlar
Hasan Paşa, denizcilikteki başarılarıyla da tanınmaktadır. Çeşme yenilgisi sonrasında Osmanlı donanmasını yeniden yapılandırma çalışmalarına öncülük etmiştir. Gemi inşa faaliyetlerini hızlandırmış, yeni gemi tipleri geliştirmiş ve donanmada kullanılan gemi çeşitlerini artırmıştır. Ayrıca, donanmadaki personelin eğitimine önem vererek Mühendishane-i Bahrî-i Hümayun'un (Deniz Mühendislik Okulu) kurulmasını sağlamış ve Kalyoncu Kışlası'nın inşasını gerçekleştirmiştir.
Osmanlı donanmasında yaptığı reformlar, uzun vadeli etkiler yaratmıştır. Hasan Paşa, gemi inşa süreçlerini modernleştirerek daha güçlü ve dayanıklı gemilerin inşa edilmesini sağlamıştır. Ayrıca, deniz personelinin eğitimi ve disiplini konusunda da önemli adımlar atmıştır. Mühendishane-i Bahrî-i Hümayun, deniz mühendisliği ve gemi yapımı konularında Osmanlı donanmasına nitelikli personel kazandırmış ve Kalyoncu Kışlası, deniz askerlerinin daha iyi koşullarda barınmasını sağlamıştır. Bu reformlar, Osmanlı denizcilik geleneğini güçlendirmiş ve donanmanın etkinliğini artırmıştır.
Siyasi Mücadeleler ve Mısır Seferi
Hasan Paşa'nın siyasi kariyerinde Halil Hamid Paşa ile girdiği mücadele önemli bir yer tutmaktadır. Halil Hamid Paşa'nın sadrazamlığı döneminde onunla çatışan Hasan Paşa, Halil Hamid Paşa'nın azli ve idamı sürecinde etkin rol oynamıştır. Ayrıca, Mısır'a düzenlediği sefer, onun askeri yeteneklerinin bir başka göstergesidir.
Bu dönemde, Hasan Paşa'nın siyasi yetenekleri ve stratejik düşünme becerileri ön plana çıkmıştır. Halil Hamid Paşa ile olan mücadelesi, Osmanlı sarayındaki güç dengelerini etkileyen önemli bir olaydır. Hasan Paşa, bu süreçte rakiplerini etkisiz hale getirmek ve kendi konumunu güçlendirmek için ustaca hamleler yapmıştır. Mısır seferi ise onun askeri liderlik yeteneklerini ve Osmanlı Devleti'nin uzak bölgelerindeki otoritesini pekiştirme çabalarını göstermektedir. Bu sefer, Hasan Paşa'nın sadece merkezi otoriteyi sağlama konusundaki kararlılığını değil, aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu'nun geniş coğrafyasında etkin bir şekilde hükmetme yeteneğini de ortaya koymaktadır.
Zirveye Ulaşma ve Kariyerindeki Düşüş
1787-1792 Osmanlı-Rus ve Avusturya Savaşı, Hasan Paşa'nın kariyerinde son büyük askeri çarpışma olmuştur. Savaş sırasında donanmayla Karadeniz'e sefer düzenlemiş ve III. Selim'in tahta geçişiyle birlikte kaptan-ı deryalıktan azledilerek İsmail seraskerliğine atanmıştır. Kısa süre sonra sadrazam olarak görevlendirilmiş ancak Prusya ile yapılan ittifak sonrası tekrar geri plana çekilmiştir.
Bu dönemde, Hasan Paşa'nın askeri ve siyasi kariyerinde önemli değişiklikler yaşanmıştır. Karadeniz seferi, onun denizcilik alanındaki yeteneklerini bir kez daha kanıtlamıştır. Ancak, III. Selim'in tahta geçişi ve yeni siyasi dengeler, Hasan Paşa'nın kariyerinde belirsizlikler yaratmıştır. İsmail seraskerliğine atanması ve kısa süre sonra sadrazamlık görevine getirilmesi, onun Osmanlı Devleti içindeki nüfuzunu ve yeteneklerini bir kez daha gözler önüne sermiştir. Ancak, Prusya ile yapılan ittifak sonrası Hasan Paşa'nın geri plana çekilmesi, Osmanlı sarayındaki siyasi mücadelelerin ne kadar çetin olduğunu göstermektedir.
Ölümü
Cezayirli Hasan Paşa, 1790 yılında ölmüştür. Kariyeri, sadece askeri ve siyasi başarılarla sınırlı kalmamıştır. Şahsiyeti, ailesi, köleleri ve hayır eserleriyle de anılan Hasan Paşa, Cezayirli Gazi Hasan Paşa Camii ve Kalyoncu Kışlası Camii gibi önemli yapılar inşa ettirmiştir. İstanbul, Çanakkale, İstanköy ve Midilli'de çeşmeler yaptırarak halkın su ihtiyacını karşılamıştır. Ayrıca, vakıflar kurarak sosyal yardımlarda bulunmuş ve Topuzlu Bendi ve Taksim Maksemi gibi altyapı projelerine katkı sağlamıştır.
Seçilmiş Kaynakça
Ali Karahan, Cezayirli Gazi Hasan Paşa’nın Hayatı ve Faaliyetleri (1714?-1790), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2017.
Mahir Aydın, “Cezayirli Gazi Hasan Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 7, 1993, ss. 501-503.
İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Hasan Paşa Cezayirli Gazi”, İslam Ansiklopedisi, Cilt V, MEB, 1964, ss. 319-323.
İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Cezayirli Hasan Paşa’ya Dair”, Türkiyat Mecmuası, Sayı 7-8, 1942, ss. 17-40.