#34 FROM SOLDIER TO SHAH: THE RISE OF NADER SHAH AND THE TRANSFORMATION OF IRAN (1736-1747)

ASKER’DEN ŞAH’A: NADİR ŞAH'IN YÜKSELİŞİ VE İRAN'IN DÖNÜŞÜMÜ (1736-1747)

May 05, 2024

Tarihland-iniz / you have been historicized

Nader's Seizure of the Safavid Throne

Nader Shah's ascension to the Safavid throne marks a turning point in Iranian history, with his rise to power indicating a period filled with political turmoil and power struggles. The weakening of the Safavid Dynasty and internal disputes laid the groundwork for Nader Shah’s rise.

The Safavid Empire was struggling with numerous internal and external problems in the early 18th century. The weakening of the state and the dissolution of central authority fueled power struggles among tribal leaders and local dynasties. During this time, Nader, originating from the Afshar tribe in eastern Iran, began to attract attention with his military skills and leadership qualities. In 1729, he successfully led Safavid forces against Afghan invaders in the Battle of Mashed, achieving a significant victory that boosted his prestige.

Nader's military successes earned him significant influence in the Safavid court, and in subsequent years, he led efforts to unify and restructure Iran. Safavid Shah Tahmasp II was forced to recognize Nader’s increasing power and appointed him as a commander with extensive authority in northeastern Iran. However, Nader took advantage of Tahmasp's weak leadership and ineffectiveness in state affairs to further expand his own authority.

In 1732, Nader Shah deposed Tahmasp II and placed his son, Abbas III, as the child Shah in his stead. With this move, he officially took control of the government. Nader then proclaimed his own reign in 1736 and crowned himself Shah of Iran. This process not only symbolizes Nader's accession to the Safavid throne but also his re-centralization of Iran under the Afshar Dynasty and positioning it as a regional power. Nader’s ascension is considered one of the most critical turning points in Iranian history, and his reign brought about profound changes in the country's political structure.

The Evolution of Ottoman-Safavid Relations During the Nader Shah Era

Ottoman-Safavid relations entered a new phase during the peace period following the Treaty of Kasr-i Shirin from 1639/1049 to 1722/1135. During this time, relations between the two empires shifted from previous military conflicts to a structure based on diplomacy and negotiation. In particular, Ottoman and Safavid statesmen developed new policies aimed at reducing sectarian conflicts and promoting mutual interests. During this process, statesmen used religious terminology to ease tensions and create a more conciliatory political language between the two sides. In discussions held especially among religious leaders and scholars, efforts were made to resolve disputes through common religious concepts.

During the reign of Nader Shah, however, Ottoman-Safavid relations evolved in a different direction from this peaceful and diplomatic trajectory. Ascending to the throne in 1736, Nader Shah shaped his relations with the Ottomans particularly through religious policies. During his reign, he initiated various efforts to improve the conditions of religious minorities along the borders with the Ottoman Empire and to reduce the Shiite-Sunni sectarian divide. These efforts intensified before the Ottoman-Persian War that started in 1743. Nader Shah's initiatives aimed to persuade the Ottoman Empire to recognize Ja'fari Islam as the fifth school of Islam, a step that deeply affected the religious and political relations between the two states.

However, the relations were not solely based on religious policies. Nader Shah also took steps to resolve border disputes with the Ottomans and to enhance trade relations between the two states. During this process, documents and diplomatic correspondence obtained from Ottoman archives provided valuable insights into how relations were managed. These documents included correspondences Nader Shah had with Ottoman sultans and viziers and the religious and political arguments used in negotiations. Nader’s policies were shaped particularly to ensure the security of trade routes and to protect the rights of ethnic and religious groups in border regions. These policies aimed at promoting long-term peace and stability between the two states, while also being part of Nader Shah’s strategy to shift regional power balances in his favor.

Nader Shah's Indian Campaigns and Regional Policies

Nader Shah's foreign policy maneuvers, along with his relations with the Ottoman Empire, also influenced the balances with other major powers. Notably, his relationship with India, particularly marked by his 1739 campaign to Delhi, which resulted in substantial material loot, significantly contributed to the Iranian economy and strengthened Nader’s domestic legitimacy. Additionally, the wealth accumulated during this campaign enabled him to negotiate from a stronger position in his dealings with Russia and the Ottoman Empire. This multifaceted foreign policy was part of his efforts to position Iran as a regional power. Through these strategies, Nader not only consolidated his internal legitimacy but also seized the opportunity to play a more effective role in regional conflicts. This process was a significant turning point in Iran's modern history, profoundly impacting Nader’s governance style and the political structure of the period.

Nader Shah's campaign in India took place in 1739 and is considered one of his greatest military achievements. This campaign was organized with the goals of consolidating his power and strengthening Iran's financial situation. The grand military operation towards Delhi showcased Nader Shah’s regional dominance and military superiority, while also resulting in a considerable amount of loot.

During the campaign, Nader Shah captured and looted Delhi. Among the treasures obtained were the famous Koh-i-Noor diamond and the Peacock Throne. These treasures made a significant contribution to the state treasury upon Nader’s return to Iran and allowed him greater economic freedom for the remainder of his reign. The Delhi campaign also reinforced Iran’s power and influence in South Asia.

This conquest is important as it demonstrates the aggressive and expansionist aspect of Nader Shah’s foreign policy strategy. The campaign also serves as a testament to his military capabilities and leadership qualities. With this successful campaign, Nader Shah influenced regional power balances, ensuring Iran remained a major power and solidifying his position in history. However, this aggressive expansion policy also led to various internal problems and instability in Iran in subsequent years.

The outcomes of Nader Shah’s campaign in India were not limited to military and economic dimensions but also had political and cultural impacts. By securing wealth from the capture of Delhi, Nader Shah not only strengthened Iran’s finances but also used this success as a political tool. He enhanced his prestige within Iran, consolidating his central authority, and with this conquest, he also reinforced his influence over neighboring countries. This campaign represents the pinnacle of Nader Shah’s leadership ability and military strategy.

Culturally, Nader Shah’s campaign in Delhi deepened the cultural and artistic interactions between Iran and India. Nader Shah brought many artworks and manuscripts from Delhi to Iran, introducing new vibrancy and diversity to Iranian art. Additionally, craftsmen and artists brought from Delhi made significant contributions to Iran’s cultural and artistic life.

However, this conquest also highlighted the challenges in Nader Shah’s rule. The looting of Delhi and the vast wealth obtained from India reinforced the despotism and centralism in his governance, leading to internal strife and unrest in Iran. Nader Shah's increasingly authoritarian attitude in later years led to assassination attempts and internal rebellions. Thus, Nader Shah’s campaign in India is recorded as both his greatest military success and the beginning of a period marked by governance issues. This period signifies the peak of Nader Shah’s reign and Iran’s regional power but also highlights the clear emergence of governance weaknesses.

Internal Conflicts and the End of Nader Shah

Following Nader Shah's campaign in India, the internal situation in Iran became increasingly complex. Although Nader Shah had strengthened the country's economy with the wealth he had acquired, discontent among the population began to grow due to his governing style and escalating despotism. In the later years of his reign, Nader Shah became even more suspicious and authoritarian. This created an atmosphere of distrust among the elites and the general populace under his rule.

Despite Nader Shah's military successes, his harsh domestic policies and coercive measures led to instability in the country. During this period, nobles, soldiers, and groups of people who suffered under Nader Shah’s tyranny began to conspire against him. In 1747, Nader Shah was assassinated in a plot organized mainly by his close associates within the palace. His assassination led to a power vacuum in Iran, resulting in significant political turmoil.

With the death of Nader Shah, Iran began to fragment among various local and regional powers. During this time, several different leaders and dynasties attempted to establish dominance in Iran, but none could provide the centralized authority that Nader Shah had. Iran entered a prolonged period of instability and conflict, which weakened its regional power.

Nader Shah's death also marked the end of the Afshar Dynasty that he had established. Subsequently, new political forces such as the Zand and Qajar dynasties emerged. These dynasties attempted to reunify Iran and restore internal stability, but the process was not easy and was marked by many internal conflicts and struggles. Nader Shah’s death is considered a turning point in Iranian history, and his reign is remembered for both its great military achievements and its extreme despotism.

Selected Bibliography

Ayşenur Hazar, “Osmanlı-İran İlişkileri ve Sünni-Şii İttifakı”, Turkish Journal of Middle Eastern Studies, Cilt 1, Sayı 2, 2014, ss. 179-182.

Azmi Özcan, “Nâdir Şah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 32, 2006, ss. 276-277.

Ersin Kırca, “Osmanlı – İran Resmî Yazışmalarına Göre Osmanlı Devleti’nin Nadir Şah Ve Caferilik Mezhebine Yaklaşımı (1736-1746)”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Cilt 15, Sayı 2, 2020, ss. 392-408.

Hikmet Bayur, “Nadir Şah Afşar'ın Ölümünden Sonra Osmanlı Devletini İran'ı İstilâya Kışkırtmak İçin Yapılan İki Deneme”, Belleten, Cilt 12, Sayı 46, 1948, ss. 403-470.

I. Mahmud-Nadir Şah Mektuplaşmalar, (3 Numaralı Nâme-i Hümâyûn Defteri), Transkripsiyon ve Tıpkıbasım, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, İstanbul 2014.

M. Münir Aktepe, “Nâdir Şah’ın Osmanlı Padişahı I. Mahmud’a Gönderdiği Taht-ı Tâvus Hakkında”, Tarih Dergisi, Sayı 28-29, 1974, ss. 113-122.

Osman Kimya, “ Nadir Şah Afşar Dönemi Osmanlı-İran Münasebetleri İle İlgili Türkiye’de Yapılan Akademik Çalışmalar”, Academic Journal of History and Idea, Cilt 5, Sayı 14, 2018, ss. 47-68.

Uğur Kurtaran, “Nadir Şah-I. Mahmud Düellosu: Osmanlı Devleti ve İran Arasında Savaş ve Diplomasi (1736-1747)”, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 6, Sayı 2, 2023, ss. 186-200.

Nadir’in Safevi Tahtına Ele Geçirme Süreci

Nadir Şah'ın Safevi tahtına çıkışı, İran tarihinde bir dönüm noktasıdır ve onun iktidara gelişi, siyasi karmaşa ve güç mücadelelerinin yoğun olduğu bir dönemi işaret eder. Safevi Hanedanı'nın zayıflaması ve iç çekişmeler, Nadir Şah'ın yükselişi için zemin hazırlamıştır.

Safevi İmparatorluğu, 18. yüzyılın başlarında birçok iç ve dış sorunla mücadele ediyordu. Devletin zayıflaması ve merkezi otoritenin çözülmesi, aşiret liderleri ve yerel hanedanlar arasında iktidar mücadelesini körükledi. Bu dönemde, İran'ın doğusundaki Afşar boyundan gelen Nadir, askeri yetenekleri ve liderlik özellikleriyle dikkat çekmeye başladı. 1729'da, Meşhed Muharebesi'nde Safevi güçlerini Afgan işgalcilere karşı başarıyla yöneterek önemli bir zafer elde etti ve bu zafer onun prestijini artırdı.

Nadir'in askeri başarıları, ona Safevi sarayında önemli bir nüfuz kazandırdı ve sonraki yıllarda, İran'ı birleştirme ve yeniden yapılandırma çabalarına öncülük etti. Safevi şahı Tahmasp II, Nadir'in artan gücünü tanımak zorunda kaldı ve onu İran'ın kuzeydoğusunda geniş yetkilerle donatılan bir komutan olarak atadı. Ancak Nadir, Tahmasp'ın zayıf liderliğinden ve devlet işlerindeki etkisizliğinden faydalanarak, kendi otoritesini daha da geniş bir alana yaymaya başladı.

1732'de, Nadir Şah, Tahmasp II'yi tahttan indirerek yerine onun oğlu Abbas III'ü çocuk şah olarak geçirdi. Bu hamleyle resmi olarak hükümetin kontrolünü ele almayı başardı. Nadir, daha sonra 1736'da kendi saltanatını ilan etti ve kendisini İran şahı olarak taçlandırdı. Bu süreç, Nadir'in yalnızca Safevi tahtına geçişini değil, aynı zamanda İran'ı Afşar Hanedanı altında yeniden merkezileştirmesini ve bölgesel bir güç olarak konumlandırmasını da simgeler. Nadir'in tahta çıkışı, İran tarihindeki en önemli kırılma noktalarından biri olarak kabul edilir ve onun yönetimi, ülkenin siyasi yapısında derin değişiklikler getirmiştir.

Nadir-Şah Döneminde Osman-Safevi İlişkilerinin Evrimi

Osmanlı-Safevi ilişkileri, 1049/1639'dan 1135/1722'ye kadar süren Kasr-ı Şirin Antlaşması sonrası barış döneminde yeni bir evreye girdi. Bu dönemde, iki imparatorluk arasındaki ilişkiler, önceki askeri çatışmaların aksine, diplomasi ve müzakereye dayalı bir yapı kazandı. Özellikle Osmanlı ve Safevi devlet adamları, mezhep çatışmalarını azaltmayı ve ortak çıkarları teşvik etmeyi hedefleyen yeni politikalar geliştirdiler. Bu süreçte, devlet adamları, dini terminolojiyi kullanarak, iki taraf arasındaki gerginlikleri yumuşatma ve daha uzlaşmacı bir siyasi dil oluşturma çabası içindeydiler. Özellikle dini liderler ve ulema arasında yapılan görüşmelerde, ortak dini kavramlar üzerinden anlaşmazlıkları çözmeye yönelik çalışmalar yapıldı.

Nadir Şah döneminde ise, Osmanlı-Safevi ilişkileri bu barışçıl ve diplomatik çizgiden farklı bir yöne evrildi. 1736'da tahta çıkan Nadir Şah, Osmanlılarla olan ilişkilerini özellikle dini politikalar üzerinden şekillendirdi. Döneminde, Osmanlı İmparatorluğu ile olan sınırlar boyunca dini azınlıkların durumunu iyileştirmek ve Şii-Sunni mezhep ayrılığını azaltmak adına çeşitli girişimlerde bulundu. Bu çabalar, 1743 yılında başlayan Osmanlı-İran Savaşı öncesinde yoğunlaştı. Nadir Şah'ın girişimleri, Osmanlı İmparatorluğu'nu mensubu olduğu Caferiliği İslam'ın beşinci mezhebi olarak tanımaya ikna etme amacını taşıyordu, bu da her iki devlet arasındaki dini ve politik ilişkileri derinden etkileyen bir adımdı.

Ancak, ilişkiler sadece dini politikalardan ibaret değildi. Nadir Şah, Osmanlılarla olan sınır anlaşmazlıklarını çözmek ve iki devlet arasındaki ticari ilişkileri geliştirmek için de adımlar attı. Bu süreçte, Nadir Şah'ın Osmanlı arşivlerinden elde edilen belgeler ve diplomatik yazışmalar, ilişkilerin nasıl yönetildiğine dair değerli bilgiler sunuyordu. Bu belgeler, Nadir Şah'ın Osmanlı sultanları ve vezirleri ile yaptığı yazışmaları ve müzakerelerde kullanılan dini ve politik argümanları içeriyordu. Nadir'in politikaları, özellikle ticaret yollarının güvenliğini sağlamak ve sınır bölgelerindeki etnik ve dini grupların haklarını korumak amacıyla şekillendi. Bu politikalar, iki devlet arasındaki uzun süreli barış ve istikrarı teşvik etmeyi amaçlarken, aynı zamanda Nadir Şah'ın bölgesel güç dengelerini kendi lehine çevirme stratejisinin de bir parçasıydı.

Nadir Şah’ın Hindistan Seferleri ve Bölgesel Politikalar

Nadir Şah'ın dış politikadaki manevraları, Osmanlı İmparatorluğu ile ilişkilerinin yanı sıra diğer büyük güçlerle olan dengeleri de etkiledi. Özellikle Hindistan ile olan ilişkilerde, 1739'da Delhi'ye düzenlediği ve büyük bir maddi ganimetle sonuçlanan sefer, İran ekonomisine önemli bir katkı sağladı ve Nadir'in iç meşruiyetini güçlendirdi. Ayrıca, bu sefer sırasında elde ettiği zenginlikler, Rusya ve Osmanlı İmparatorluğu ile olan ilişkilerde daha güçlü bir pazarlık konumuna gelmesini sağladı. Bu çok yönlü dış politika, İran'ı bölgesel bir güç olarak konumlandırma çabasının bir parçasıydı. Nadir, bu stratejilerle İran'ın uluslararası alandaki ağırlığını artırırken, hem iç meşruiyetini sağlamlaştırma hem de bölgesel çatışmalarda daha etkin bir rol oynama fırsatı buldu. Bu süreç, Nadir'in yönetim biçimini ve dönemin siyasi yapısını derinden etkileyerek İran'ın modern tarihinde önemli bir dönüm noktası oldu.

Nadir Şah'ın Hindistan seferi, 1739 yılında gerçekleşmiş ve onun en büyük askeri başarılarından biri olarak kabul edilir. Bu sefer, Nadir Şah'ın iktidarı pekiştirmek ve İran'ın mali durumunu güçlendirmek amacıyla düzenlenmiştir. Delhi'ye yönelik bu büyük askeri harekat, Nadir Şah'ın bölgesel hakimiyetini ve askeri üstünlüğünü tüm dünyaya göstermiş, aynı zamanda büyük miktarda ganimet elde edilmesini sağlamıştır.

Nadir Şah, sefer sırasında Delhi'yi ele geçirmiş ve şehri yağmalamıştır. Bu sırasında elde edilen ganimetler arasında ünlü Koh-i-Noor elması ve Peacock Tahtı da bulunuyordu. Bu ganimetler, Nadir Şah'ın İran'a dönüşünde devlet hazinesine büyük katkı sağladı ve onun saltanatının geri kalan kısmında ekonomik olarak daha rahat hareket etmesine olanak tanıdı. Nadir Şah, Delhi seferiyle aynı zamanda Güney Asya'da İran'ın gücünü ve etkisini pekiştirmiş oldu.

Bu fetih, Nadir Şah'ın dış politika stratejisinin agresif ve genişlemeci yönünü göstermesi açısından önemlidir. Sefer, aynı zamanda onun askeri yeteneklerinin ve liderlik özelliklerinin de bir göstergesi olarak değerlendirilir. Nadir Şah, bu başarılı seferle, bölgesel güç dengelerini etkileyerek İran'ın büyük bir güç olarak kalmasını sağlamış ve tarih sahnesindeki yerini sağlamlaştırmıştır. Ancak, bu agresif genişleme politikası aynı zamanda çeşitli iç sorunlara ve sonraki yıllarda İran'da istikrarsızlığa da yol açmıştır.

Nadir Şah'ın Hindistan seferinin sonuçları sadece askeri ve ekonomik boyutlarla sınırlı kalmamış, aynı zamanda siyasi ve kültürel etkiler de yaratmıştır. Delhi'yi ele geçirerek elde ettiği zenginliklerle İran'ın maliyesini güçlendiren Nadir Şah, bu başarıyı aynı zamanda siyasi bir araç olarak kullanmıştır. İran içindeki prestijini artırarak merkezi otoritesini sağlamlaştırmış, ayrıca bu fetihle birlikte çevre ülkeler üzerindeki nüfuzunu da pekiştirmiştir. Bu sefer, Nadir Şah'ın liderlik kabiliyetinin ve askeri stratejisinin doruk noktasını temsil etmektedir.

Kültürel olarak, Nadir Şah'ın Delhi seferi, İran ile Hindistan arasındaki kültürel ve sanatsal etkileşimleri de derinleştirmiştir. Nadir Şah, Delhi'den İran'a pek çok sanat eseri ve el yazması getirmiş, bu da İran sanatında yeni bir renklilik ve çeşitlilik yaratmıştır. Ayrıca, Delhi'den getirilen zanaatkarlar ve sanatçılar, İran'ın kültürel ve sanatsal hayatına önemli katkılarda bulunmuşlardır.

Ancak, bu fetih aynı zamanda Nadir Şah'ın yönetimindeki zorlukları da ortaya koymuştur. Delhi'nin yağmalanması ve Hindistan'dan elde edilen büyük zenginlikler, Nadir Şah'ın yönetimindeki despotizmi ve merkeziyetçiliği pekiştirmiş, bu da İran'da iç çekişmeler ve huzursuzluklara neden olmuştur. Nadir Şah'ın sonraki yıllarda giderek artan otoriter tutumu, suikast girişimleri ve iç isyanlarla karşılaşmasına yol açmıştır. Dolayısıyla, Nadir Şah'ın Hindistan seferi, hem onun en büyük askeri başarısı olarak kaydedilmiş hem de yönetimindeki sorunların baş gösterdiği bir dönemin başlangıcı olmuştur. Bu dönem, Nadir Şah'ın saltanatının ve İran'ın bölgesel gücünün zirve yaptığı, ancak aynı zamanda yönetim zafiyetlerinin de belirginleştiği bir döneme işaret eder.

İç Çatışmalar ve Nadir Şah’ın Sonu

Nadir Şah'ın Hindistan seferi sonrasında İran'daki iç durum giderek karmaşık bir hal aldı. Nadir Şah, elde ettiği zenginliklerle ülkenin ekonomisini güçlendirmiş olmasına rağmen, yönetim tarzı ve sürekli artan despotizmi nedeniyle halk arasında hoşnutsuzluk artmaya başladı. Saltanatının ilerleyen yıllarında, Nadir Şah daha da şüpheci ve otoriter bir hale geldi. Bu durum, yönetimi altındaki elitler ve halk arasında ona karşı bir güvensizlik ortamı oluşturdu.

Nadir Şah'ın askeri başarılarına rağmen, iç politikada uyguladığı sert yöntemler ve zorlamalar, ülkede istikrarsızlığa yol açtı. Bu süreçte, Nadir Şah'ın zulmüne maruz kalan soylular, askerler ve halk grupları arasında komplolar baş gösterdi. 1747 yılında, Nadir Şah bir suikast sonucu öldürüldü. Bu suikast, özellikle saray içindeki yakın çevresi tarafından düzenlenmişti. Suikastın ardından İran'da bir güç boşluğu yaşandı ve bu, ülkenin siyasi yapısında büyük bir karışıklığa neden oldu.

Nadir Şah'ın ölümüyle birlikte İran, çeşitli yerel ve bölgesel güçler arasında parçalanmaya başladı. Bu dönemde, İran'da birkaç farklı lider ve hanedan egemenlik kurmaya çalıştı, ancak hiçbiri Nadir Şah kadar merkezi bir otorite sağlayamadı. İran, uzun süreli bir istikrarsızlık ve çatışma dönemine girdi, bu da ülkenin bölgesel gücünün zayıflamasına neden oldu.

Nadir Şah'ın ölümü, aynı zamanda onun kurduğu Afşar Hanedanı'nın da sonunu işaret etti. Bunu takiben, Zand ve Kaçar hanedanları gibi yeni siyasi güçler ortaya çıktı. Bu hanedanlar, İran'ı yeniden birleştirmeye ve iç istikrarı sağlamaya çalıştılar, ancak bu süreç kolay olmadı ve birçok iç savaşa ve çekişmeye sahne oldu. Nadir Şah'ın ölümü, İran tarihinde bir dönüm noktası olarak kabul edilir ve onun saltanatı, hem büyük askeri başarıların hem de aşırı despotizmin bir örneği olarak tarihe geçmiştir.

Seçilmiş Kaynakça