#16 A MYSTICAL POET IN THE TULIP ERA: NEDÎM AND HIS LEGACY

LALE DEVRİ’NDE MİSTİK BİR ŞAİR: NEDÎM VE MİRASI

Apr 14, 2024

Muhammet Yener, Undergraduate Student, Inonu University, History Department

In the Ottoman Empire, extensive records about the deceased's entire estate and who the heirs were, among many other details, were kept in ledgers called 'tereke.' These ledgers were meticulously prepared, particularly if the individual had made a significant impact during the Tulip Era and had created a unique style in Turkish Literature known as Nedimname, which influenced many poets thereafter.

What comes to your mind when you hear of the poet Nedim? Do you think of a reckless poet who epitomized the Tulip Era—a time of extravagance, pleasure, and entertainment—embracing life with open arms, living life to the fullest in a hedonistic frenzy, a constant drunkard emerging from taverns, a womanizer accused of many vices? Could there be another side to Nedim beyond his provocative poems?

Until now, our perception of Nedim has been shaped by his obscene poetry. But what do archival sources say about his estate? What kind of information does his legacy provide? Are there any couplets in his Divan related to Sufism? Would research considering all these factors lead to the same conclusion? You will find the answers to all these questions in the content of our article.

His Life

Nedim, whose real name was Ahmed, is believed to have been born in Istanbul in 1681. His mother, Saliha Hanım, was from the Karaçelebizade family, who had been in government service since the conquest of Istanbul. His father, Judge Mehmed Efendi, was the son of Merzifonlu Mustafa Muslihiddin Efendi, a Kazasker (chief military judge) during Sultan Ibrahim's reign (1640-1648). Kazasker Muslihiddin Efendi was not well-liked by the clergy and the public due to his bad habits, earning him derogatory nicknames, and he was known as Mülakkab Mustafa Efendi. Because of the nicknames given to his grandfather, some poets like Osmanzade Tâib referred to Nedim as "Mülakkabzade."

Nedim's rise began with Nevşehirli İbrahim Paşa. The Pasha was first appointed as the royal stable master in 1716, and then as the deputy of the Imperial Council. In relation to these appointments, Nedim wrote a historical manuscript, and in 1718, İbrahim Paşa was promoted to the position of Grand Vizier. This date marks the beginning of what would later be called the Tulip Era (1718-1730). Thereafter, almost every action of Damat İbrahim Paşa caught Nedim’s attention. The poet expressed his loyalty to his patron through his verses and odes at every opportunity. Nedim was not the only one to praise İbrahim Paşa, but he was the most successful among those poets. While glorifying İbrahim Paşa's actions through his poems, Nedim also participated in translation committees formed during the Tulip Era, supporting his patron's every move. He was promoted from a professorship at Hariç Medresesi to a deputy judge at the Mahmud Paşa Court, later serving at Molla Kırımî Medresesi in 1726, at Nişancı Paşa-yı Atik Medresesi in 1728, and was elevated to a professorship at Sahn Medresesi in 1729. While he was a professor at Sekban Ali Paşa Medresesi, the Patrona Halil Rebellion erupted (September 25, 1730).

During the rebellion, there were various claims about Nedim’s fate. It is recorded that following the days of the rebellion, he died from delirium tremens or as a result of his alcoholism. According to reliable biographer Süleyman Sadeddin, during the chaos, Nedim, possibly in a last hope for salvation, climbed onto the roof of his house and fell to his death. This tragic end might suggest that he chose death to avoid the fate of his grandfather, Mülakkab Mustafa Efendi, who was lynched. However, one thing is certain: he died during the rebellion. Nedim left behind a few works, including Nedîm Dîvânı, Sahâifü’l-ahbâr, and Aynî Tarih.

Nedim's Divan

Nedim, one of the prominent poets of his era, was undoubtedly influenced by his affinity for pleasure and comfort during the reign of Sultan Ahmed III and the grand viziership of İbrahim Paşa. His fondness for entertainment and alcohol, as well as his frequent visits and meetings in well-known places of Istanbul like Kağıthane and Göksu, are vividly reflected in his poetry. We can say that he uniquely portrayed the external life in his verses.

Nedim’s famous work is his divan, a collection of his poems, which has been published in many editions, both in old and new scripts. The divan includes 43 odes (kasides), 166 ghazals, 89 quatrains (kıtas), 3 masnavis, 1 tercii-bend, 1 terkib-bend, 2 repeated six-line stanzas (mütekerrir müseddes), 1 tardiyye, 5 five-line stanzas (tahmis), 1 five-stanza poem (muhammes), 33 double stanzas (murabba), 2 two-line stanzas (koşma), 2 three-line stanzas (müstezad), 11 ruba'is, and 23 singles (müfred). Additionally, there are 5 poems in Arabic and 39 in Persian. The beauty of Istanbul and its neighborhoods—Beşiktaş, Göksu, Çubuklu, Hisar, Okmeydanı, and Sadabad—are vividly brought to life in his ghazals, each highlighted with their most distinctive features.

Nedim is often remembered and criticized in modern Turkish literature for the fantastical elements in his lifestyle as depicted in his works, making him a leading figure among the divan poets. As a result of the efforts to reconstruct the past with a popular historical and ideological perspective, the Tulip Era and Nedim are often highlighted in one aspect or another. However, neither the Tulip Era is merely a series of black and white photographs, nor are Nedim’s poems solely about that era. It is possible to find all the characteristics of the Tulip Era in Nedim’s works.

If we were to provide examples from his poems that suggest his indulgence in entertainment during the Tulip Era, the following couplets would not be amiss:

Dil yine ser-geştedir tîr-i hevâyî-veş Nedîm

Bir kemân-ebrûnun olmuşdur meger âvâresi .

- Nedim! The heart is again in a dizzied state, like an arrow lost to the wind. For it has become the vagabond of a bow-browed beauty.

Mekteb-i sînede bir tıfl-ı hevâyîdir dil

Kim henüz anlamamış farkını ışk u hevesin.

- The heart is like a naive child in the school of the chest, yet to understand the difference between love and desire.

Nagme-kari-i sarîr-i pây-i kilkinle Nedîm

Şevk-yâb etdin dil-i divânesin bülbüllerin .

- Oh Nedim! With the melodious creak of your pen's foot, you have aroused the mad hearts of the nightingales.

Uykuya vardı gözleri dahi o gamzeler

Gâret-i ger-i metâ'-ı dil ü cân olup gelir.

- The beloved's eyes have closed in sleep, yet her dimples come to plunder the treasures of life and spirit.

We see that he achieved this with a local demeanor and straightforward language, yet without becoming vulgar, and created the Nedimane style, which would influence poets after him. In his poem titled "About Nedim," Cahit Sıtkı Tarancı writes the following about Nedim's pleasures:

Mevsimin tâm lâle zamanı, Geçtim bir akşam Sadâbât’tan,

Koltuğumda Nedim divanı. Sorma ne kalmış o hayattan?

Ne def-i gam eyleyen şarap, Ne mest-i nâz... Sadâbât harap.

Sadâbât değil, Kâğıthane; Çingenenin fal baktığı yer;

Lâle devri ancak efsane. Koca Nedim !

Alongside these aspects, there are verses that inform us about Nedim's religious side. During his youth, Nedim once joined a Sufi order, the Gülşeni order, which he entered in his early twenties. In one of the couplets he wrote about this order, he praises the high spirituality of the order's founder, Hazreti Pir İbrahim Gülşeni, and explains why he joined this order:

Reca-yı feyz ile ben de Nedima intisabettim

Görünce mecma'-i ehl-i ma'arif çün bu eyvanı

- - Oh Nedim, upon seeing that this lodge is where the knowledgeable gather, I too have joined it, seeking enlightenment from Hazret-i Pir.

As this couplet suggests, we can see that Nedim was familiar with Sufism.

The Legacy of Poet Nedim

In the Ottoman Empire, when someone died, the court (kadılık) would determine and evaluate the deceased's property and cash assets, collect debts, pay off liabilities, protect the assets, and record them in the estate ledger according to accounting principles. These ledgers, known as "tereke defterleri," were organized as a legal requirement and encompassed all aspects of the deceased's estate, including the assets and liabilities of any businesses they owned. The term "tereke" legally refers to the deceased's estate.

Upon Nedim's death, it is likely that, at the request of his wife and daughters, his estate was meticulously catalogued. We now know everything from the names of his heirs in the neighborhood where he lived, to the types of furs he owned, the cushions he sat on, the pillows he leaned on, and their value in akçes at the time.

According to the records in the document, Nedim Ahmed Efendi, who lived with his wife Ümmügülsüm and daughter Lübabe in Beşiktaş, Tekerlek Mustafa Çelebi Neighborhood, and served as a deputy judge at the Mahmud Paşa Court, owned books primarily on religious sciences, most of which were fatwa volumes due to his profession. Among his books were also Arabic and Persian divans, including a rare work by the poet Al-Ma'arri, which is seldom found in the estates of scholars, and a translation of the Bible. He had a particular interest in Hafez of Shiraz, owning two copies of Divan-i Hafez. Nedim’s residence in Beşiktaş was not his own, but he presumably owned a large tent with twelve compartments, including a kitchen and a latrine, used at the Sa'dabad recreational activities in Kağıthane. This tent, along with a black slave girl, jewels, and valuable furs gifted by the elite of the era, were part of his possessions. One of the furs was valued at 20,000 akçes. After settling the debts, the total value of the estate exceeded 500,000 akçes. The division of this wealth among the heirs indicates that Nedim was not only appreciated and protected for his knowledge and poetic talent by the palace circles but also suggests he was a frugal man.

Conclusion

Like any person, Nedim experienced his share of ups and downs throughout his life. He was not fully devoted to religion, Sufism, or wisdom that emphasizes philosophical thoughts over emotions in poetry. He expressed his admiration for God, His creations, and the perfect harmony of this universe. He believed that rather than seeking to uncover the secret of creation, it would be more appropriate to believe in and marvel at it.

The presence of religious texts from various faiths and numerous fatwa books in his inheritance not only reflects his professional requirements but also suggests a broader intellectual engagement beyond just poetry.

Abdülbaki Gölpınarlı, based on the shape of the stone on Nedim's grave, suggested that he might have been a member of the Hamzavi order. This speculation is supported by the idea that he could have joined the Hamzavi order to gain favor with Şehit Ali Paşa, one of the prominent figures of the Hamzavi order.

The Tomb of Poet Nedim -Kaynak:https://www.fikriyat.com/galeri/edebiyat/istanbul-sairi-nedimin-biyografi-ve-eserleri/3 (Accessed Date:05.04.2024)

According to Professor İsmail Erünsal, archival sources indicate that Nedim gave tafsir (Quranic exegesis) lectures in the presence of the Grand Vizier during Ramadan, was one of the translators of *Aynî Tarihi*, and is known from the *şuara tezkireleri* (biographical dictionaries of poets) to have been included among the *müderrisîn-i kirâm* (noble teachers). Erünsal states that the portrait of Nedim shaped in the early last century does not resemble the real Nedim. Additionally, his divan (collected poems) also mentions his affiliation with the Gülşeni Sufi order.

Regarding the erotic poems in his divan, Nedim did not merely reflect his own lifestyle in his poems but used the common language of his era to craft poetry that resonated with the cultural and social milieu, at which he was successful.

Lastly, I conclude my study with the following couplet from Nedim’s tombstone, the authorship of which is unknown:

Nedîm Ahmed Efendi kârı tedrîs idi rûz u şeb // Ulûm içre kemâle ermiş idi ol safî-meşreb

Hitâb-ı irci‘î erdikde sem‘ine deyüp lebbeyk // Koyup cân u cihânı kıldı kurb-ı Bâri’yi matlab

Revâ ola düşerse fevtine işbu du‘â târîh // Nedîm olan nedîm-i Şâh-ı ceyş-i enbiyâ yâ Rab.

References

Abdülbaki GÖLPINARLI, Nedim Divanı, İnkılap Kitapevi, İstanbul 2005.

Fatih BOZKURT, “Osmanlı Dönemi Tereke Defterleri ve Tereke Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 11, Sayı 22, 2013 ss. 193 – 229.

Mehmet ULUCAN, Nedim’in Gazellerinde Hayat Tarzı ve Manevi Unsurlar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ 1996.

Muhsin MACİT, “Nedîm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 32, 2006, ss. 510-513.

Muhsin MACİT, Nedim Divanı: İnceleme-Tenkidli Metin, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1994.

Nevbahar KOCAKAPLAN, Nedîm’in Gazellerinde Söz Varlığı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Kültür Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul 2019.

Terekeler Neyi Derler? Miras Kayıtlarının İzinde Osmanlı Araştırmaları, Ed. Kenan YILDIZ, Ketebe Yayınları, İstanbul 2024.

Yasemin AKBUDAK, “Nedim’in Şiirlerinde Aşkı Besleyen İki Kavram”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 18, 2008, ss. 249-276.

Muhammet Yener, Lisans Öğrencisi, İnönü Üniversitesi Tarih Bölümü

Osmanlı Devleti’nde ölen kişinin tüm mal varlığı ve mirasçılarının kimler olduğu gibi bir çok bilgi tereke adı verilen defterlerde tutulurdu. Defterler titizlikle hazırlanıyordu. Özellikle bu kişi Lale Devrine damgasını vuran, Türk Edebiyatında kendine has Nedimname tarzını oluşturan daha sonraları bir çok şairi etkileyen biriyse.

Şair Nedim denince aklınıza ne gelir? Bir israf, zevk ve eğlence devri olan Lâle Devri'ni terennüm etmiş bıçkın bir şairi, dünyaya dört elle sarılmış, hayatı vur patlasın, çal oynasın yaşayan bir zevk-perest, meyhanelerden çıkmayan bir ayyaş, bir çapkın gibi bir çok ithamda bulunulan Nedim, şiirlerinin dışında farklı biri olabilir mi?

Bugüne kadar müstehcen şiirleri ile zihnimizde böyle bir Nedim portresi şekillenmiştir. Peki, arşiv kaynaklarına dayanılarak, muhallefatı ne diyor? Mirası bize ne tür bilgiler veriyor? Divanında tasavvufla ilişkili beyitler var mı? Tüm bunlara bakılarak yapılacak bir araştırma aynı neticeyi verir mi? Tüm bu soruların cevabını yazımızın içeriğinde bulacaksınız.

Hayatı

Asıl adı Ahmed olup İstanbulludur, 1681 yılında dünyaya geldiği tahmin edilmektedir. Annesi Saliha Hanım, İstanbul’un fethinden itibaren devlet hizmetinde bulunan Karaçelebizadeler ailesindendir. Babası Kadı Mehmed Efendi ise Sultan İbrahim devri (1640- 1648) kazaskerlerinden Merzifonlu Mustafa Muslihiddin Efendi’nin oğludur. Kazasker Muslihiddin Efendi, bazı kötü alışkanlıklarından ötürü ulema ve halk tarafından sevilmediği için kendisine çirkin lakaplar takılmış, Mülakkab Mustafa Efendi diye tanınmıştır . Dedesine takılan lakaplardan ötürü Osmanzade Tâib gibi bazı şairler Nedîm’den mülakkabzade diye bahsetmişlerdir.

Nedim’in yükselişi Nevşehirli İbrahim Paşa ile başlar. Paşa, ilk olarak 1716 yılında mirahurluğa, ardından rikab-ı hümayun kaymakamlığına atanır. Bu atamayla ilgili olarak Nedim, bir tarih manzumesi yazar, 1718 tarihinde de sadrazamlık makamına getirilir. Bu tarih, daha sonra Lale Devri (1718-1730) olarak adlandırılan dönemin başlangıcıdır. Bundan sonra Damat İbrahim Paşa’nın hemen her faaliyeti Nedîm’in dikkatini çeker. Şair, kıta ve kasideleriyle her fırsatta hamisine bağlılığını ifade eder. İbrahim Paşa’yı takdir eden, öven sadece Nedîm değildir. Fakat Nedîm, bu şairlerin içinde en başarılı olanıdır. Bir yandan İbrahim Paşa’nın faaliyetlerini şiirleriyle överken diğer yandan da Lâle Devrinde teşekkül ettirilen tercüme heyetlerinde görev alarak hamisinin her hamlesine destek verir. Hariç Medresesi müderrisliğinden Mahmud Paşa Mahkemesi naipliğine getirilir. Daha sonra 1726’da Molla Kırımî Medresesinde, 1728’de Nişancı Paşa-yı Atik Medresesinde görev yapan Nedîm, 1729’da Sahn Medreseleri müderrisliğine yükselir. Sekban Ali Paşa Medresesinde, müderris iken Patrona Halil İsyanı patlak verir (25 Eylül 1730).

İsyan sırasında Nedîm’in akıbetinin ne olduğu konusunda değişik iddialar ileri sürülmüştür. Kaynaklarda şairin, söz konusu isyanı takip eden günlerde illet-i vehimeden veya içkiye düşkünlüğü nedeniyle titreme hastalığından öldüğüne dair bilgiler kayıtlıdır. Güvenilir biyografi müelliflerinden Süleyman Sadeddin, Nedîm’in ihtilal esnasında korkudan evinin damına çıktığını ve oradan düşerek öldüğünü söylemektedir. Bu acı akıbet, şairin belki de son bir kurtuluş ümidiyle evinin damına çıktığını veya linç edilerek öldürülen dedesi Mülakkab Mustafa Efendi’nin yaşadığı tecrübenin tekrar edilmesine imkân vermemek için ölümü tercih ettiğini akla getirmektedir. Ancak kesin olan bir şey vardır; o da şairin ihtilal sırasında öldüğüdür. Nedimin birkaç eseri vardır. Bunlar: Nedîm Dîvânı, Sahâifü’l-ahbâr ve Aynî Tarihidir.

Nedim Divanı

Döneminin büyük şairlerinden biri olan Nedim’i, III. Ahmed’in padişahlığında ve İbrahim Paşa’nın sadrazamlığında zevk ve rahatlığa olan düşkünlük pek tabii etkilemiştir. Onun eğlence meclislerine, içkiye olan düşkünlüğü, İstanbul’un belirli Kağıthane, Göksu vb. yerlerindeki gezilerden ve toplantılardan geri kalmaması şiirine de yansımıştır. Onun, şiirlerine dışardaki hayatı kendine has bir tavırla aktardığını söyleyebiliriz.

Nedim’in ünlü eseri şiirlerinin toplandığı divanıdır. Zaman içinde eski ve yeni harflerle birçok baskısı yapılmıştır. Divanında, 43 kasidesi, 166 gazeli, 89 kıtası, 3 mesnevisi, 1 tercii bendi, 1 terkib-i bendi, 2 mütekerrir müseddesi, 1 tardiyyesi, 5 tahmisi, 1 muhammesi, 33 murabbası, 2 koşması, 2 müstezadi, 11 rubaisi ve 23 müfredi vardır. Ayrıca, 5 Arapça ve 39 Farsça şiiri vardır. Yaşadığı İstanbul ve semtleri de güzelleri ve bütün güzellikleriyle onun şiirlerinde gayet canlı bir şekilde görülmektedir. Beşik1aş, Göksu, Çubuklu, Hisar, Oknıeydanı ve Sadahat gibi semtler sadece gazellerinde bile en belirgin özellikleriyle verilebilmiştir.

Modern Türk edebiyatında eserinden çok fantastik ögelerle süslenmiş yaşama biçimiyle hatırlanan ve eleştirilen divan şairlerinin başında Nedîm gelir. Popüler tarihçiliğin ve ideolojik bakış açısıyla geçmişi yeniden kurma çabalarının bir sonucu olarak Lâle Devri ve Nedîm genellikle bir yönüyle öne çıkarılır. Oysa ne Lâle Devri siyah-beyaz fotoğraflardan ibarettir ne de Nedîm’in şiirleri. Nedîm’in eserlerinde Lâle Devrinin bütün özelliklerini bulmak mümkündür.

Lale Devri şairinin eğlenceye dükün olduğunu düşündüren şiirlerine örnek verecek olursak şu beyitleri yazsak yanlış olmaz:

Dil yine ser-geştedir tîr-i hevâyî-veş Nedîm

Bir kemân-ebrûnun olmuşdur meger âvâresi .

- Nedim! Gönül, havayî bir ok gibi yine başı dönmüş bir haldedir. Zira bir keman kaşlının âvâresi olmuştur.

Mekteb-i sînede bir tıfl-ı hevâyîdir dil

Kim henüz anlamamış farkını ışk u hevesin.

-Gönül, sine okulunda aşk ve hevesin farkını henüz anlamamış hevâyî bir çocuktur.

Nagme-kari-i sarîr-i pây-i kilkinle Nedîm

Şevk-yâb etdin dil-i divânesin bülbüllerin .

-Ey Nedim! Kaleminin ayağının nağmeli gıcırtısıyla bülbüllerin deli gönüllerini arzulu hale getirdin.

Uykuya vardı gözleri dahi o gamzeler

Gâret-i ger-i metâ'-ı dil ü cân olup gelir.

-Sevgilinin gözleri uyudu fakat gamzeleri can ve gönül metaını yağmalamaya gelmektedir.

Mahalli bir tavırla, yalın bir dille ama bayağılaşmadan bunu başardığını ve kendisinden sonra da şairleri etkileyecek olan Nedimane tarzını yarattığını görmekteyiz. Cahit Sıtkı Tarancı “Nedîm’e Dair” başlıklı şiirinde Nedim’in zevki eğlencesine dair şunları yazar:

Mevsimin tâm lâle zamanı, Geçtim bir akşam Sadâbât’tan,

Koltuğumda Nedim divanı. Sorma ne kalmış o hayattan?

Ne def-i gam eyleyen şarap, Ne mest-i nâz... Sadâbât harap.

Sadâbât değil, Kâğıthane; Çingenenin fal baktığı yer;

Lâle devri ancak efsane. Koca Nedim !

Tüm bunların yanında Nedim’in dini yönü hakkında bize bilgi veren mısralarıda vardır. Nedim, gençlik yıllannda bir ara tarikata gitmiştir yaklaşık yirmi-yirmi beş yaşlanndayken girdiği Gülşeni tarikatı ve bu tarikat hakkında yazdığı bir beytinde; tarikatın piri Hazreti Pir İbrahim Gülşeni'nin yüce maneviyatını överek, niçin bu tarikata girdiğini de açıklaımştır:

Reca-yı feyz ile ben de Nedima intisabettim

Görünce mecma'-i ehl-i ma'arif çün bu eyvanı

- Ey Nedim, bu tekkenin bilgi sahiplerinin toplandığı yer olduğunu görünce, feyz ricasıyla Hazret-i Pir' e ben de intisab etttim.

Bu beyitten de anlaşılacağı gibi Nedim'in, tasavvufa da aşinalığının olduğunu görüyoruz.

Şair Nedim’in Mirası

Osmanlı’da vefat eden kişinin mirasçılarının istekleri ya da devletin mirasçı olma durumunda, kadılık, vefat eden kişinin mal ve nakit varlığını, alacaklarını tespit eder, değerlendirir, borçlarını öder, korumaya alır ve tereke defterine muhasebe kayıt düzenine göre kaydını yapardı. Vefat eden kişinin varsa ticarethanesindeki varlıklarının ve borçlarının tümü bu hesaplamalarda göz önünde tutulurdu. Bu defterlerin miras hukukunun bir gereği olarak düzenlendiği anlaşılmaktadır.Bu defterlere terek defterleri denir. Hukuki anlamda tereke vefat edenin mal varlığı anlamına gelmektedir.

Şair Nedim de ölünce, muhtemelen karısı ve kızlarının talebi üzerine muhallefatı tesbit edilerek tek tek kayda geçirilmiş. Açıkçası artık Nedim'in yaşadığı mahalleden mirasçılarının isimlerine, evindeki kitaplarından kürklerinin cinslerine, oturduğu minderlere, yaslandığı yastıklara ve bunların o devirde kaç akçe ettiklerine kadar her şeyini biliyoruz.

Belgedeki kayıtlara göre, eşi Ümmügülsüm ve kızı Lübabe'yle birlikte, Beşiktaş'ta, Tekerlek Mustafa Çelebi Mahallesi'nde yaşayan Mahmud Paşa Mahkemesi Naibi Nedim Ahmed Efendi'nin kitapları, mesleği gereği, çoğu fetva kitabı olmak üzere, dinî ilimlerle ilgilidir. Ayrıca her babayiğidin altından kalkamayacağı Arapça ve Farsça divanlar bunlardan biri şair El-Maarri'nin ulema terekelerinde hemen hiç rastlanmayan bir eseridir ve bir Tercüme-i İncil, Nedim'in kitapları arasında yer alıyordu. Hâfız-ı Şirazî'ye özel bir ilgisi olmalı ki, iki nüsha Divan-ı Hafız'a sahipti. Beşiktaş'ta oturduğu ev kendisine ait değildi, fakat herhalde Kâğıthane'deki Sa'dabad eğlencelerinde kullandığı, mutfağı ve kenefi de bulunan on iki hazneli büyük bir çadırı vardı. Ve tabii devrin büyükleri tarafından armağan edilmiş siyahî bir cariyesi, mücevheratı, değerli kürkleri... Kürklerinden birine tam 20 bin akçe fiyat biçilmişti. Terekenin toplam değeri 500 bin akçeyi aşıyordu. Borçları ödendikten sonra mirasçılar arasında taksim edilen bu servet, Nedim'in saray çevresine yakın olduğu, ilminin ve şairliğinin takdir edilerek korunup kollandığı, tabii bir de tutumlu bir adam olduğu anlamına gelmektedir.

Sonuç

Yaşamında her insanınki gibi bazı iniş ve çıkışlarını olduğunu gördüğümüz Nedim, yaratılışı itibariyle ne tam anlamıyla dine, ne tasavvufa ne de hiknietfüri'ışluğa (hikmet göstermek, şiirde histen çok düşünceye yer vermek) yönelmiştir. Allah'a, onun yarattıklarına ve bu alemdeki mükemmel uyuma hayranlığını belirtmiştir. Bu alemin yaratılış sırrını, yaratandan başka kimsenin bilemeyeceğini düşünerek, yapılması gerekenin bunu arayıp bulmaktan ziyade ona inanmanın ve hayran olmanın daha doğru olacağı düşüncesindedir.

Mirasında farklı dinin kitaplarının olması çok sayıda fetva kitabının bulunması hem mesleği gereği hem de ilgili olduğu düşüncesinin oluştutur ve yalnız şiirden ibaret olmadığı kanısını uyandırır.

Abdülbaki Gölpınarlı Nedim'in mezarına dikilen taşın biçiminden yola çıkarak, onun bir Hamzavi olduğunu söylemiştir. Bu düşüncesini ise, Hamzavi Tarikatı'nın büyüklerinden olan Şehit Ali Paşa'ya iyi görünmek için Hamzaviliğe girmiş olabileceği düşüncesine dayandırmıştır.

Şair Nedim’in Mezarı -Kaynak:https://www.fikriyat.com/galeri/edebiyat/istanbul-sairi-nedimin-biyografi-ve-eserleri/3 (Erişim Tarihi:05.04.2024)

İsmail Erünsal Hoca'ya göre, arşiv kaynakları Ramazanlarda, Sadrazam huzurunda tefsir dersleri verdiğini, Aynî Tarihi'nin mütercimlerinden biri ve şuara tezkirelerindeki kayıtlardan "müderrisîn-i kirâm taifesine dâhil" bir âlim olduğunu bildiğimiz Nedim'in portresinin geçen yüzyılın başlarında şekillendirilen Nedim'e hiç benzemediğini söylüyor.Bunların yanında divanında Gülşeni tarikatı ve bu tarikata bağlanışıda söz konusudur.

Peki divandaki müstehcen şiirlere cevap ise Nedim, şiirlerinde tamamen kendi hayat tarzıı yansıtmıyor, devrin müşterek lügatini kullanarak ortamın şiirini yazıyordu. Ve bundada başarılıydı.

Son olarak Nedimin mezar taşında kime ait olduğu bilinmeyen şu beyit ile çalışmamı noktalıyorum.

Nedîm Ahmed Efendi kârı tedrîs idi rûz u şeb // Ulûm içre kemâle ermiş idi ol safî-meşreb

Hitâb-ı irci‘î erdikde sem‘ine deyüp lebbeyk // Koyup cân u cihânı kıldı kurb-ı Bâri’yi matlab

Revâ ola düşerse fevtine işbu du‘â târîh // Nedîm olan nedîm-i Şâh-ı ceyş-i enbiyâ yâ Rab.

Kaynaklar